Witamina D i jej rola w organizmie człowieka
Ponad 90 proc. Polaków ma niedobór witaminy D. Jej głównym źródłem jest synteza skórna, która zachodzi pod wpływem promieniowania ultrafioletowego. Może ona pokryć nawet 90 proc. dziennego zapotrzebowania na tę witaminę. Niestety w naszym kraju jest to możliwe jedynie w letnich miesiącach (przy odpowiedniej ilości słonecznych dni). W okresie jesienno-zimowym niezbędna jest suplementacja witaminy D.
Witamina D jest witaminą rozpuszczalną w tłuszczach. Oznacza to, że nie jest wydalana wraz z moczem, tylko magazynowana w tkance tłuszczowej oraz wątrobie. W pokarmie występuje w dwóch postaciach: pochodzenia roślinnego – witamina D2 oraz zwierzęcego – witamina D3. Witamina D kontroluje działanie około 200 genów, a jej metabolity wykazują różnorodną aktywność biologiczną.
Witamina D a układ kostny
Witamina D uczestniczy w procesie mineralizacji tkanki kostnej oraz wpływa na regulację gospodarki wapniowo-fosforowej. Wspomaga wchłanianie oraz dystrybucję i wykorzystanie w organizmie tych pierwiastków. Ponadto utrzymuje stałe stężenie wapnia w osoczu. Zarówno u dorosłych, jak i dzieci witamina D odpowiada za gęstość i mineralizację kości i zębów oraz ich prawidłowe kształtowanie się. Witamina D jest niezbędna w procesach kostnienia i powstawania związków, które są kluczowe do budowy kości. Ponadto bierze udział w zwalczaniu próchnicy.
Wyniki badań potwierdzają, że stała suplementacja witaminy D zmniejsza ryzyko złamań kości nawet o 40 proc. Jej niedobór u dzieci prowadzi do krzywicy, a także zmniejszenia masy kostnej i zaburzeń w procesach mineralizacji. Z kolei u osób dorosłych zbyt małe stężenie witaminy D w organizmie skutkuje osteoporozą oraz osteomalacją i bólami kostnymi.
Witamina D na nadciśnienie i choroby serca
Witamina D wraz z wapniem skutecznie chroni organizm przed zawałem serca, udarem, czy chorobą wieńcową. Dodatkowo zapobiega obniżaniu stężenia cholesterolu frakcji HDL, ponieważ odpowiada za prawidłowe utrzymanie białka, które wchodzi w skład frakcji HDL. Dobroczynne działanie witaminy D zaobserwowano w przypadku chorób sercowo-naczyniowych. Mechanizm działania polega na regulowaniu układu renina–angiotensyna–aldosteron (RAA). Jego nadaktywność jest jedną z podstawowych przyczyn rozwoju nadciśnienia tętniczego oraz innych chorób układu krążenia. Niedobór witaminy D powoduje wzrost układu RAA. Dodatkowo witamina D pośrednio wpływa na układ sercowo-naczyniowy, ponieważ uczestniczy w regulacji gospodarki węglowodanowej.
Witamina D a choroby nowotworowe
Witamina D wykazuje działanie przeciwnowotworowe. Odpowiednie jej stężenie w organizmie nie tylko hamuje namnażanie komórek nowotworowych, ale również przyspiesza apoptozę (śmierć komórki). Mechanizm działania przeciwnowotworowego witaminy D polega na zahamowaniu tworzenia się nowych komórek oraz regulacji cyklu komórkowego komórki nowotworu. Badania potwierdzają, że dzienne suplementowanie witaminy D przez dorosłych w dawce 4000–8000 j.m. jest niezbędne, aby zmniejszyć o połowę ryzyko powstawania raka okrężnicy, piersi, cukrzycy typu 1, a także stwardnienia rozsianego.
U osób, które zamieszkują północne tereny kuli ziemskiej, o mniejszym nasłonecznieniu, zaobserwowano zwiększoną zachorowalność oraz śmiertelność z powodu różnych rodzajów nowotworów, m.in. raka jelita grubego, sutka, prostaty.
Witamina D a układ odpornościowy
Witamina D stymuluje układ immunologiczny człowieka. Dodatkowo wykazuje aktywność przeciwbakteryjną wobec różnych szczepów bakterii. Mechanizm polega na aktywacji odpowiednich genów, które kodują białka odpornościowe o właściwościach antybakteryjnych. Zbyt niskie stężenie witaminy D w organizmie prowadzi do osłabienia organizmu i zmniejszenia odporności na infekcje, szczególnie w okresie jesienno-zimowym.
Witamina D a cukrzyca
Witamina D stymuluje wydzielanie insuliny oraz utrzymuje odpowiedni poziom cukru we krwi, co zapobiega przed rozwojem cukrzycy typu 2. Jej niedobór w organizmie wpływa na stężenie glukozy we krwi – im poziom witaminy D jest niższy, tym poziom cukru się zwiększa. Odpowiednie stężenie glukozy we krwi jest kluczowe dla diabetyków, dlatego suplementacja witaminą D jest szczególnie zalecana dla osób chorujących na cukrzycę.
Witamina D a funkcje poznawcze
Jak pokazały wyniki badań, witamina D wykazuje korzystny efekt u chorych cierpiących na depresję. Zaobserwowano, że receptory dla witaminy D znajdują się w tych częściach mózgu, które odpowiadają za nastrój oraz za funkcje poznawcze. Wykazuje ona korzystny wpływ w przypadku zaburzeń poznawczych na wczesnych etapach demencji starczej.
Witamina D a odchudzanie
Wyniki licznych badań potwierdziły, że odpowiedni poziom witaminy D w organizmie wpływa na szybsze spalanie tkanki tłuszczowej niż u osób z jej niedoborem. Najprawdopodobniej jest to spowodowane kortyzolem, który odpowiada za odkładanie się tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha. Witamina D oraz wapń zmniejszają syntezę kortyzolu. Ponadto przy odpowiednim stężeniu witaminy D następuje wydzielanie leptyny – hormonu, który odpowiada za poczucie sytości.
Witamina D a ciąża i karmienie piersią
Witamina D obok kwasu foliowego i żelaza jest istotnym składnikiem niezbędnym do prawidłowego rozwoju prenatalnego dziecka. Unikanie promieniowania słonecznego, brak suplementacji a także nieodpowiednia dieta powodują, że kobiety w ciąży oraz matki karmiące są szczególnie narażone na zbyt małe stężenie witaminy D w organizmie. W przypadku znacznych niedoborów tej witaminy kobiety w ciąży są narażone na rozwój cukrzycy ciążowej, a dziecko jest bardziej podatne na złamania kości i rozwój chorób metabolicznych, autoimmunologicznych i naczyniowych.
Witamina D dla niemowląt i dzieci
Dane epidemiologiczne wskazują, że tylko 10 proc. niemowląt i małych dzieci w Polsce otrzymuje odpowiednią dawkę witaminy D. Witamina D pełni wiele ważnych funkcji w organizmie dziecka i jest niezbędna dla jego prawidłowego rozwoju. W przypadku niedoboru witaminy D wapń, niezbędny do budowy rosnących kości i zębów, jest wydalany wraz z moczem. W konsekwencji może nastąpić rozwój krzywicy. Dodatkowo w okresie wyrzynania się pierwszych zębów mogą one mieć nieprawidłową strukturę lub ubytki.
Witamina D wykazuje korzystny wpływ na układ nerwowy, słuch oraz serce dziecka. Niedobór witaminy D skutkuje spadkiem wchłaniania wapnia i zmniejszeniem jego stężenia we krwi, co powoduje zaburzenia funkcjonowania mięśni. Ponadto witamina D łagodzi stany zapalne skóry często występujące u niemowląt i małych dzieci, które korzystają z pieluch.
Witamina D – dawkowanie i suplementacja
Jedynym skutecznym rozwiązaniem, zalecanym przez naukowców, przeciwdziałającym niedoborom witaminy D jest jej odpowiednia suplementacja, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. W tym czasie ekspozycja skóry na promieniowanie ultrafioletowe jest najniższa, podobnie jak czas nasłonecznienia w ciągu całego dnia.
Konieczność suplementacji witaminy D dotyczy osób w każdym wieku i w różnych stanach fizjologicznych. Innymi czynnikami, które determinują zapotrzebowanie na tę witaminę jest dieta a także masa ciała. Stosowanie preparatów z witaminą D powinno rozpocząć się od pierwszych dni życia, ponieważ jest ona niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu dziecka. Przy niedoborze witaminy D zaburzone zostaje wchłanianie wapnia, który jest kluczowym elementem dla rozwijających się i rosnących kości i zębów. W przypadku noworodków i niemowląt stosuje się dawkę 400 j.m/dobę. Po ukończeniu 6. miesięcy, należy zwiększyć ją do 600 j.m, aby zapewnić prawidłowy rozwój organizmu, zwłaszcza układu kostnego. Po ukończeniu 1. roku życia zalecana dawka wynosi 1000 j.m. Jest ona niezbędna, szczególnie od września do kwietnia. W okresie letnim dobór dawki jest uzależniony od trybu życia i stopnia ekspozycji skóry na promieniowanie słoneczne.
W przypadku osób dorosłych uwarunkowania suplementacji są takie same jak w przypadku dzieci, jednak zalecana dawka wynosi od 800 do 2000 j.m. Powinna być ona utrzymywana, przez cały rok, szczególnie u osób starszych po 65. roku życia. Wyższa dawka witaminy D jest również zalecana dla kobiet w ciąży oraz karmiących piersią. Zapotrzebowanie na witaminę D jest również uzależnione od masy ciała. Dlatego osoby otyłe powinny stosować nawet dwukrotnie wyższą dawkę.
dr n. farm. Anna Nowicka-Zuchowska