Oczyszczanie, ocieplanie oraz nawilżanie wdychanego powietrza to podstawowe funkcje jamy nosowej. Aby mogła je prawidłowo spełniać, jest ona niezwykle bogato unaczyniona, co sprawia, że krwawienia z tej okolicy należą do jednych z najczęstszych.

Z krwawieniem z nosa spotkał się z pewnością każdy. Bardzo często obserwuje się je w okresie wzrostu bez żadnej przyczyny i jest łatwe do opanowania w ciągu 10 minut. Natomiast w 10% przypadków niezbędna jest interwencja lekarska. Chociaż przebieg epizodu zwykle jest niegroźny i ma prostą przyczynę, krwawienie z nosa może być niekiedy stanem poważnym, trudnym do leczenia.

Jama nosowa jest wyjątkowo bogato unaczyniona. Gęsta sieć naczyń krwionośnych tworzy dwa główne sploty naczyniowe:

• splot Kiesselbacha, zlokalizowany w przednio-dolnej części przegrody nosa,
• splot Woodruffa, znajdujący się w tylnej części bocznej ściany jamy nosowej.

Szczególnie narażony na krwawienia jest obszar Kiesselbacha, znany również jako rejon Little’a. W ponad 90% przypadków krwawień z nosa dochodzi właśnie do uszkodzenia naczyń w tej okolicy, ponieważ jest ona wrażliwa na wysychanie błony śluzowej oraz urazy mechaniczne. Tego typu krwotoki są zazwyczaj łatwe do opanowania i mają łagodny przebieg, zwłaszcza u dzieci i osób przebywających w suchym środowisku.

Krwawienia z tylnej części jamy nosowej, związane głównie ze splotem Woodruffa, występują rzadziej, jednak są zwykle bardziej obfite, trudniejsze do zahamowania i wymagają intensywniejszego postępowania leczniczego. Krwawienia z nosa mogą przybierać różną postać – od ledwie zauważalnych plamień po masywne i potencjalnie groźne dla zdrowia utraty krwi.

Przyczyny krwawień z nosa

Do przyczyn krwotoku z nosa można zaliczyć wiele czynników miejscowych i ogólnoustrojowych. Za około 25–30% przypadków krwawień z nosa odpowiadają przyczyny miejscowe. Do najczęstszych należą:

• urazy mechaniczne – mogą wystąpić na skutek uderzenia, zbyt intensywnego dmuchania nosa, kichnięcia, kaszlnięcia, a także nagłej zmiany ciśnienia atmosferycznego, np. podczas startu lub lądowania samolotu;
• przesuszenie błony śluzowej – sprzyjają mu przede wszystkim czynniki środowiskowe, takie jak niska wilgotność powietrza oraz długotrwałe przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach. Sucha śluzówka staje się bardziej podatna na mikrourazy i tworzenie się strupów, co może prowadzić do krwawień;
• polipy nosa – zwykle powodują utrudnione oddychanie i przewlekły katar, jednak w niektórych przypadkach mogą również prowadzić do krwawień;
• nieżyt nosa – w przebiegu tej powszechnej dolegliwości dochodzi do podrażnienia błony śluzowej, co zwiększa jej wrażliwość i podatność na uszkodzenia.
• przewlekłe stosowanie leków obkurczających błonę śluzową nosa – długotrwałe używanie kropli lub aerozoli naczynioskurczowych prowadzi do wysuszenia i degeneracji śluzówki, co zwiększa ryzyko krwawień. Podobne działanie może mieć również przyjmowanie substancji psychoaktywnych, takich jak kokaina;
• skrzywienie przegrody nosowej – nieprawidłowa anatomia nosa może powodować zaburzenia przepływu powietrza i przewlekłe drażnienie błony śluzowej, co sprzyja krwawieniom.

Za 70–75% przypadków krwawień z nosa odpowiadają przyczyny ogólnoustrojowe. Do najważniejszych z nich należą:

• nowotwory – zarówno łagodne, jak i złośliwe zmiany w obrębie jamy nosowo-gardłowej oraz zatok przynosowych mogą prowadzić do krwawień;
• nadciśnienie tętnicze – podwyższone ciśnienie krwi zwiększa ryzyko pękania drobnych naczyń krwionośnych w błonie śluzowej nosa;
• cukrzyca – zaburzenia mikrokrążenia oraz zwiększona podatność na infekcje mogą predysponować do krwawień;
• miażdżyca naczyń krwionośnych – usztywnienie i uszkodzenie ścian naczyń krwionośnych zwiększa ich kruchość i podatność na pękanie;
• choroby układowe – m.in. w przebiegu sarkoidozy oraz AIDS, jako wynik uszkodzenia błon śluzowych lub zaburzeń odporności;
• zaburzenia krzepnięcia krwi oraz choroby hematologiczne – np. hemofilia, trombocytopenia, anemia czy białaczka mogą prowadzić do spontanicznych krwawień;
• mocznica i niewydolność wątroby – upośledzenie funkcji tych narządów może powodować zaburzenia krzepnięcia i zwiększoną skłonność do krwawień;
• choroby zakaźne – m.in. mononukleoza zakaźna, odra, dur brzuszny, mogą prowadzić do osłabienia naczyń krwionośnych i występowania krwawień śluzówkowych.

Pierwsza pomoc

Pomimo licznych akcji społecznych, wielu chorych wciąż nie wie, jak tamować krwotok z nosa. Nieumiejętne próby udzielenia pomocy mogą prowadzić do zaostrzenia krwawienia lub nieprzyjemnych konsekwencji zdrowotnych. Przede wszystkim należy uspokoić chorego i pozostawić go w pozycji siedzącej, nieco pochylonego do przodu. Skrzydełka nosa należy lekko uciskać przez kilka minut – w ten sposób tworzy się naturalny tampon. Można zastosować zimne okłady na kark i grzbiet nosa. Po zatamowaniu krwawienia warto nawilżyć błonę śluzową (sól fizjologiczna, woda morska), żeby zapobiec ponownemu krwawieniu.

dr n. farm. Anna Maciejewska