Gardło pełni szczególną rolę jako naturalna, pierwsza linia ochronna. To właśnie tu dochodzi do kontaktu z powietrzem, które zawiera również zanieczyszczenia, alergeny czy wirusy. Integralność śluzówek i odpowiednie nawilżenie warunkują prawidłowe funkcjonowanie tej ochrony.

Współczesne obciążenia

Niestety, w warunkach współczesnego życia (klimatyzacja, ekspozycja na smog czy długotrwały wysiłek głosowy), błona śluzowa gardła ulega szybkiemu przesuszeniu. Z problemem tym szczególnie często borykają się osoby zawodowo obciążające aparat głosowy – lektorzy, aktorzy, śpiewacy, harcerze czy prezenterzy. Głos jest także podstawowym narzędziem pracy nauczyciela. Mimo że wszyscy mówimy dużo, to jednak w tej szczególnej grupie zawodowej, jaką stanowią nauczyciele, problemy dotyczące fonacji występują znacznie częściej, stając się niekiedy przyczyną nawet rezygnacji z pracy [1].

Dlaczego optymalna kondycja śluzówek jest tak ważna?

Prawidłowo nawilżona błona śluzowa skuteczniej zatrzymuje patogeny, umożliwiając ich usunięcie. Jej przesuszenie może stanowić pierwszy krok do rozwinięcia infekcji, ponieważ sprzyja stanom zapalnym i obniża odporność miejscową [2, 3]. Przesuszone śluzówki mogą być również przyczyną kaszlu, który znacząco obciąża drogi oddechowe, a nawet utrudnia zasypianie. Dlatego tak istotnym elementem profilaktyki jest regularne nawilżanie gardła. Dbając o kondycję tej pierwszej „bariery ochronnej”, troszczymy się o naszą odporność, która jest tak istotna w sezonie infekcyjnym.

Porost islandzki (łac. Cetraria islandica)

Porost islandzki ma już bardzo długą historię stosowania. Rozpowszechniony na obszarach północnej Europy i Azji był od dawna wykorzystywany przez zamieszkującą te tereny ludność. Doceniano nie tylko walory lecznicze zbieranej plechy, lecz także jej wartość jako pożywienia [4]. Działanie polisacharydów śluzowych, zawartych w poroście islandzkim, polega na tworzeniu warstwy chroniącej błonę śluzową górnych dróg oddechowych [4]. Efekt powlekający i nawilżający skutkuje złagodzeniem podrażnienia receptorów. Można nawet, choć w dużym uproszczeniu, pokusić się o porównanie do tworzenia „biologicznego opatrunku”.

Kwiat lipy (łac. Tilia spp.)

Lipa powszechnie stosowana jest w postaci naparów jako środek napotny. Właściwości napotne przypisuje się flawonoidom. Wodne wyciągi z surowca powodują zwiększenie wydzielania potu. Działanie to polega na bezpośrednim pobudzeniu czynności gruczołów potowych jak również, w pewnym stopniu, na zwiększeniu ich wrażliwości na bodźce przekazywane przez nerwy układu współczulnego. W kontekście optymalnej kondycji błony śluzowej gardła interesują nas jednak inne, cenne właściwości lipy. Zawiera ona bowiem związki śluzowe oraz flawonoidy o działaniu łagodzącym i osłaniającym [5].

Ślaz dziki (łac. Malva sylvestris)

Należy do rodziny Malvaceae. Jest to bylina lub roślina dwuletnia, powszechnie rosnąca w rejonie śródziemnomorskim, Azji i Europie, często spotykana na łąkach, przydrożach i w ogrodach. Roślina osiąga zwykle wysokość od 30 do 120 cm. Charakteryzuje się dużymi, karbowanymi liśćmi i efektownymi fioletowo-różowymi kwiatami z ciemnymi prążkami. Zarówno liście, kwiaty, jak i nasiona mają znaczenie lecznicze. Roślina zawiera bowiem bogaty zestaw związków bioaktywnych, takich jak związki śluzowe, które mają właściwości łagodzące i powlekające [6].

Kwas hialuronowy

Kwas hialuronowy został po raz pierwszy wyizolowany już w 1934 roku przez Karla Meyera [7]. Dziś wiemy, że jest szeroko rozpowszechnioną substancją aktywną biologicznie, która stanowi składnik wielu tkanek organizmu człowieka, w tym tkanki łącznej, skóry, płynów stawowych i narządów wewnętrznych [7]. Znany jest on przede wszystkim ze swojej wyjątkowej zdolności wiązania wody dzięki anionowej budowie. Ta jego unikalna właściwość wynika również z posiadania wysokiej aktywności osmotycznej, co skutkuje przyciąganiem znacznych ilości wody na drodze osmozy. Cząsteczki kwasu hialuronowego to jedne z najbardziej hydrofilowych cząsteczek występujących w przyrodzie. Każda z nich może związać nawet 250 cząsteczek wody [7]. Odgrywa on również istotną rolę w biomechanicznych właściwościach strun głosowych, które są nieustannie narażone na urazy spowodowane wibracjami [8]. Istotne znaczenie kwasu hialuronowego we właściwym funkcjonowaniu strun głosowych zostało udowodnione w badaniach. W jednym z nich naukowcy oceniali próbki strun głosowych, w których z zewnątrzkomórkowej macierzy usuwano hialuronian sodu za pomocą enzymu hialuronidazy. Brak kwasu hialuronowego powodował spadek elastyczności tkanek oraz znaczny wzrost lepkości (o 70%) [8]. Co istotne, kwas hialuronowy wykazuje doskonałe właściwości przylegania do błony śluzowej niezależnie od przyczyny, która wywołała suchość.

Komu rekomendować preparaty nawilżające gardło?

Pamiętajmy, że dyskomfort w obrębie błony śluzowej gardła może manifestować się różnymi objawami (chrypa, drapanie w gardle, suchy kaszel). Konieczne jest zrozumienie, co jest jego źródłem. Pochopna rekomendacja miejscowych leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych, wiąże się z dodatkowym ryzykiem przesuszenia błony śluzowej i nasilenia opisanych objawów. W takich przypadkach preparaty nawilżające gardło mogą stanowić pierwszy, optymalny wybór. Kolejną grupą beneficjentów są oczywiście osoby zawodowo obciążające struny głosowe: wspomniani już nauczyciele, lektorzy, śpiewacy, aktorzy czy przewodnicy. W ich przypadku profilaktyczne stosowanie pastylek przed i w trakcie wysiłku głosowego może znacząco zmniejszyć ryzyko przeciążenia i poprawić jakość fonacji. Preparaty te są również zalecane u osób przebywających w suchym środowisku – w klimatyzowanych biurach, samolotach czy mieszkaniach w sezonie grzewczym. Istotne są także sytuacje po infekcjach i zabiegach chirurgicznych w obrębie gardła, kiedy regeneracja śluzówki i wsparcie jej prawidłowego funkcjonowania są szczególnie potrzebne.

Podsumowanie

Gardło, jako pierwsza linia kontaktu organizmu z czynnikami zewnętrznymi, pełni rolę naszej „tarczy ochronnej”. Jej prawidłowe funkcjonowanie zależy w dużej mierze od integralności i odpowiedniego nawilżenia błony śluzowej. Stosowanie naturalnych składników śluzowych, takich jak porost islandzki, uzupełnionych kwasem hialuronowym i lipą, pozwala skutecznie wspierać jej prawidłowe funkcjonowanie. Farmaceuta, jako doradca pierwszego kontaktu, ma istotne zadanie – edukować pacjentów zgłaszających wszelkie objawy dyskomfortu oraz zawodowo obciążających głos, że profilaktyczne nawilżanie gardła jest istotnym elementem ochrony (zwłaszcza w sezonie infekcyjnym, kiedy śluzówka musi zmierzyć się z licznymi patogenami). Świadomy dobór preparatu, oparty na właściwościach poszczególnych składników, pozwala zapewnić odpowiednie wsparcie. Warto też podkreślać jak istotne jest również picie odpowiedniej ilości wody oraz korzystanie z pokojowych nawilżaczy czy regularne wietrzenie pomieszczeń, w których przebywamy i pracujemy.

red.

Źródła:

1. Śliwińska-Kowalska M., Niebudek-Bogusz E. red. „Rehabilitacja zawodowych zaburzeń głosu poradnik dla nauczycieli”, https://medycynapracyportal.pl/wp-content/uploads/wydawnictwa/poradnik_glos.pdf [dostęp 08.09.2025 r.].

2. Jeżewska E., Kukwa W., Ścińska A., Kukwa A., „Stany zapalne błony śluzowej nosa i gardła u dzieci i dorosłych – strategia leczenia”, Przew Lek. 2006, 2: 12–25.

3. Śleboda Z. „Zmiany patologiczne na błonie śluzowej jamy ustnej u pacjentów pediatrycznych − wyzwanie diagnostyczne i terapeutyczne”, Stomatologia po Dyplomie, [dostęp 08.09.2025 r.], https://podyplomie.pl/stomatologia/38750,zmiany-patologiczne-na-blonie-sluzowej-jamy-ustnej-u-pacjentow-pediatrycznych-wyzwanie [dostęp: 11.06.2024].

4. Studzińska-Sroka E., Bylka W. „Porost islandzki – związki czynne, aktywność biologiczna. Farm Przegl Nauk. 2010, 7: 23–27.

5. Nurzyńska-Wierdak, R. (2016). Właściwości lecznicze i wykorzystanie w fitoterapii niektórych gatunków roślin drzewiastych. Drzewa liściaste półkuli północnej. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio EEE: Horticultura 26(1), 23–40.

6. Ingole RD, Thalkari AB, Karwa PN, Shinde, PS. A God Gifted Plant: Malva Sylvestris L. Research Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry 2020, 1 (4), https://www.researchgate.net/publication/379929180_A_God_Gifted_Plant_Malva_Sylvestris_L [dostęp 08.09.2025 r.]:

7. Pawlaczyk M., Korzeniowska K. „Kwas hialuronowy – nie tylko kosmetyk”, Farmacja Współczesna 2014: 7: 72–76.

8. Czajkowska D., Milner-Krawczyk M., Kazanecka M. „Kwas hialuronowy – charakterystyka, otrzymywanie i zastosowanie”, Biotechnol Food Sci 2011, 75(2), 55–70.