Komitet ds. Oceny Ryzyka w ramach Nadzoru nad Bezpieczeństwem Farmakoterapii Europejskiej Agencji Leków (ang. PRAC) przypomniał pracownikom ochrony zdrowia, że stosowanie fluorochinolonów podawanych doustnie, w iniekcjach lub wziewnie jest ograniczone ze względu na ryzyko długotrwałych i potencjalnie nieodwracalnych działań niepożądanych, powodujących niepełnosprawność.

Krótki rys historyczny

Od kilkudziesięciu lat fluorochinolony są bardzo często stosowane w terapii zakażeń ambulatoryjnych i szpitalnych. Leki te uszkadzają dwa enzymy kluczowe dla replikacji bakterii: gyrazę DNA oraz topoizomerazę IV. Pierwszym przedstawicielem był kwas nalidyksowy, który zarejestrowano do stosowania już w 1964 roku. Aktualnie mamy już cztery generacje fluorochinolonów. Najnowsze fluorochinolony charakteryzują się wydłużonym okresem półtrwania, dzięki czemu można je stosować nawet raz na dobę. W dniu 13 czerwca 2018 r. Europejska Agencja Leków (EMA) przeprowadziła przesłuchanie publiczne w sprawie fluorochinolonów, aby poznać stanowisko pacjentów na temat utrzymywania się działań niepożądanych zgłaszanych w tej grupie leków.

Komitet ds. Oceny Ryzyka w Ramach Nadzoru nad Bezpieczeństwem Farmakoterapii Europejskiej Agencji Leków (PRAC) rozpoczął przegląd tej klasy leków w następstwie doniesień o ciężkich, długotrwałych działaniach niepożądanych, mających wpływ głównie na mięśnie, ścięgna, stawy oraz układ nerwowy. Okazało się, że w wielu przypadkach fluorochinolony przepisywano na niegroźne zakażenia lub profilaktycznie. Wielu pacjentów nadal przyjmowało te leki, mimo występujących objawów, ze względu na brak świadomości potencjalnego związku między objawami i stosowanym leczeniem. Powracającym zagadnieniem był brak wiedzy na temat potencjalnych działań niepożądanych. Pacjenci nie zostali poinformowani o ryzyku związanym z leczeniem, a jednocześnie mieli poczucie, że ich zgłoszenia dotyczące potencjalnego powiązania ze stosowanym leczeniem nie były brane pod uwagę. Finalnie zalecono wówczas ograniczenie ich stosowanie do sytuacji, w których nie są dostępne alternatywne metody leczenia.

Co łączy zapalenie ścięgna z fluorochinolonami?

Zapalenie ścięgna i zerwanie (zwłaszcza, ale nie tylko, ścięgna Achillesa), czasami obustronne może wystąpić już w ciągu 48 godz. po rozpoczęciu leczenia fluorochinolonami, a ich występowanie zgłaszano nawet do kilku miesięcy po zakończeniu leczenia. Ryzyko zapalenia ścięgna i zerwania ścięgna jest większe u pacjentów w podeszłym wieku, pacjentów z zaburzeniami czynności nerek, pacjentów po przeszczepie narządu miąższowego oraz pacjentów leczonych jednocześnie kortykosteroidami.

Skąd potrzeba przypomnienia?

Otóż badania sugerują, że fluorochinolony, mimo wcześniejszych ostrzeżeń, nadal są nadużywane i wciąż stosowane poza zatwierdzonymi wskazaniami. Wyniki badania, w którym oceniono dane z placówek podstawowej opieki zdrowotnej w sześciu krajach europejskich (Belgia, Francja, Niemcy, Holandia, Hiszpania i Wielka Brytania), sugerują, że dotychczasowe środki podjęte w celu ograniczenia stosowania tych leków jako wynik ogólnounijnego przeglądu miały niewielki wpływ.

Ograniczenia w stosowaniu fluorochinolonów

Ograniczenia w stosowaniu fluorochinolonów oznaczają, że nie należy ich stosować:

• w leczeniu zakażeń, które nie mają nasilonego przebiegu (np. zakażenia w obrębie gardła);
• w leczeniu zakażeń niebakteryjnych, np. niebakteryjnego (przewlekłego) zapalenia gruczołu krokowego;
• w profilaktyce biegunki podróżnych lub nawracających zakażeniach dolnego odcinka układu moczowego (tzn. zakażeń ograniczonych do pęcherza moczowego);
• w leczeniu zakażeń bakteryjnych o niewielkim bądź umiarkowanym nasileniu, chyba że nie można zastosować innych leków przeciwbakteryjnych powszechnie zalecanych w leczeniu takich zakażeń.

Informacje dla pacjentów

Pracownikom ochrony zdrowia postanowiono też przypomnieć, aby informowali pacjentów: o ryzyku wystąpienia ciężkich działań niepożądanych, o potencjalnie długotrwałym i poważnym charakterze tych skutków, o konieczności natychmiastowego zgłoszenia się do lekarza przy pierwszych objawach tych poważnych działań niepożądanych przed kontynuowaniem leczenia.

Podsumowanie

Każdy lek ma swoje działania niepożądane. Antybiotyki fluorochinolonowe mogą powodować ciężkie działania niepożądane dotyczące układu nerwowego, ścięgien, mięśni i stawów. Te bardzo rzadkie, ale ciężkie działania niepożądane obejmują zapalenie lub zerwanie ścięgien, ból lub osłabienie mięśni, ból lub obrzęk stawów, trudności w chodzeniu, uczucie mrowienia, piekący ból, zmęczenie, depresję, problemy z pamięcią, snem, wzrokiem i słuchem, oraz zaburzenia smaku i węchu. Lekarz powinien przepisywać te leki wyłącznie zgodnie z ich zatwierdzonymi wskazaniami, a farmaceuci odpowiednio edukować pacjentów.

Źródła:

1. www.urpl.gov.pl/pl/informacja-prezesa-urzędu-z-dnia-26-maja-2023-r-w-sprawie-publikacji-europejskiej-agencji-leków
2. www.ema.europa.eu/en/documents/report/summary-ema-public-hearing-quinolone-fluoroquinolone-antibiotics_pl.pdf