Produkty pszczele (pyłek, miód, mleczko pszczele, pierzga czy propolis) oraz ich dobroczynne właściwości znane są od wielu lat. Obecnie rynek oferuje jednak różnorodność postaci tych produktów. Można znaleźć syropy, maści, czopki, a nawet batony, które są ciekawą formą również dostępną w aptekach.

Pyłek pszczeli jest po prostu pyłkiem kwiatowym. Pochodzić może z różnych roślin, także ziół leczniczych. Są to ich męskie komórki rozrodcze, wytwarzane w dużych ilościach. Do wydania owoców konieczne jest jednak ich przedostanie się z pylników na znamię słupka, w czym przysługują się pszczoły. Pyłek jest – obok miodu – głównym elementem ich pożywienia. Robotnice zbierają go z kwiatów, mieszają ze śliną, nektarem i w postaci małych, kolorowych (zwykle w różnych odcieniach żółci, pomarańczy czy brązu) kulek znoszą do ula na tylnych odnóżach. W takiej formie nazywany on bywa pyłkiem pszczelim. Złożony do komórek, a potem ubity, pokryty miodem i woskiem ulega fermentacji beztlenowej. Powstały wówczas kwas L-mlekowy posiada właściwości konserwujące. Tak przetworzony pyłek nosi nazwę pierzgi. Pyłek może być częściowo pozyskiwany przez ludzi. Świeży nie jest trwały ze względu na dużą zawartość wody, toteż musi zostać zakonserwowany (np. zasuszony, zamrożony, liofilizowany, zmieszany z miodem). Jest naprawdę wartościowym produktem odżywczym.

Skład chemiczny

Bogaty skład chemiczny pyłku implikuje jego właściwości. Szkoda, że tak często zapomina się jednak o tak prostych, niewygórowanych cenowo wartościowych produktach. Jak dotąd zidentyfikowano w nim bowiem aż kilkaset różnych związków chemicznych. Znajduje się w nim ponad 30 enzymów i koenzymów, katalizujących różne procesy biochemiczne w organizmie, a spośród nich: amylaza, inwertaza, fosfataza czy peroksydazy. Ma w składnie także ok. 40 pierwiastków, w tym makro- oraz mikroelementy, a wśród nich potas, magnez, wapń, żelazo, cynk, miedź, jod, selen, fosfor, sód, mangan, krzem, bor, srebro, pallad, platynę, cyrkon czy tytan, a także witaminy: A, B (B1, B2, B3, B₆, B12), C, D, E, H, PP, kwas foliowy czy inozytol. Zawiera olejki eteryczne, antybiotyki (inhibiny) czy hormony. Węglowodany przyswajalne przez organizm człowieka występują w pyłku w średniej ilości – ok. 30%. Spośród cukrów są to głównie fruktoza i glukoza, ale też maltoza, arabinoza, ryboza, izomaltoza czy inne. Spośród lipidów wymienić należy przede wszystkim niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT): linolowy, linolenowy i arachidowy. Fosfolipidy i fitosterole (beta-sitosterol) znajdują się tu w mniejszych ilościach. Pyłek zawiera również około 23% białka i znaczne ilości kwasów nukleinowych – głównie rybonukleinowego. Wśród kompletu aminokwasów endo-, jak i egzogennych wykazano w nim obecność m.in.: fenyloalaniny, izoleucyny, leucyny, lizyny, metioniny, treoniny, waliny, seryny, histydyny czy glicyny. Warto też pamiętać, że aminokwasy endogenne organizm ludzki może wytwarzać, natomiast egzogenne muszą być dostarczane z zewnątrz. Na szczególne podkreślenie zasługuje zwłaszcza arginina – zwiększa ona produkcję tlenku azotu, który z kolei obniża napięcie ścian naczyń i podobnie jak nitrogliceryna działa rozkurczowo na tętnice wieńcowe.

Właściwości pyłku i pierzgi

Pyłek ma wiele zalet. Dzięki zawartym w nim licznym substancjom reguluje i usprawnia funkcjonowanie całego ustroju. Są to m.in. właściwości:

• Odżywcze/wzmacniające – pyłek stanowi cenną, wielowartościową odżywkę uzupełniającą w ustroju niedobory aminokwasów, biopierwiastków czy witamin. Wzmacnia organizm. Jest zalecany w stanach niedożywienia, osobom starszym, ciężko pracującym, w szkodliwych warunkach, osłabionym, po zabiegach chirurgicznych, rekonwalescentom, dzieciom. Regeneruje, działa antyanemicznie (zwiększa m.in. liczbę krwinek czerwonych, poziom żelaza i hemoglobiny w surowicy krwi), dlatego stosowany może być w niedokrwistościach, np. z niedoboru żelaza u dorosłych i dzieci, w postaci zarówno pierwotnej, jak i wtórnej.

• Regulujące masę ciała/przemianę materii – wskazany jest w przypadku niedowagi, jak i nadwagi. Doprowadza do normalizacji lub spadku masy ciała u osób otyłych. Zawiera lecytynę, stymulującą eliminację tkanki tłuszczowej, a także fenyloalaninę, regulującą funkcję ośrodka głodu w mózgu, dlatego u osób z nadwagą powstrzymuje napady głodu czy żarłoczności, a w przypadku niedowagi działa przeciwnie.

• Odtruwające (detoksykujące) – zmniejsza szkodliwe działanie czynników chemicznych na organizm. Osłania tkankę wątrobową. Ułatwia wydalanie toksyn oraz regenerację wątroby uszkodzonej na skutek chorób, leków (np. antybiotyków, leków przeciwzapalnych, sterydów) czy innych substancji. Polecany w schorzeniach zawodowych, zatruciach metalami ciężkimi, pyłami, gazami przemysłowymi, w stanach zapalnych wątroby (ostrych i przewlekłych), początkowych stadiach stanów zwyrodnieniowych, schorzeniach zastoinowych wątroby czy jej toksycznych i pourazowych uszkodzeniach. Obniża w surowicy krwi aktywność aminotransferazy alaninowej i asparaginianowej, fosfatazy alkalicznej i bilirubiny. U szczurów poddanych działaniu rozpuszczalników organicznych (tetrachlorku węgla i trichloroetylenu) głęboko uszkadzających hepatocyty, etanolu i alkoholu allilowego, wywołującego stłuszczenie i marskość wątroby, oraz m.in. paracetamolu pyłek obniżał poziom enzymów wątrobowych i bilirubiny w surowicy krwi. Podawany z substancjami toksycznymi zabezpieczał komórki wątroby przed ich szkodliwym wpływem. Wspomaga leczenie choroby alkoholowej i uzupełnia będące jej wynikiem niedobory biopierwiastków. W procesach odtruwania ważną rolę odgrywają polifenole, głównie flawonoidy i fenolokwasy. W przewlekłym postępującym zapaleniu wątroby po 3 miesiącach podawania pyłku okazało się, że jego objawy ustąpiły u 92% chorych. Pyłek normalizował przemianę lipidowo-białkową, obniżając poziom enzymów wątrobowych.

• Odpornościowe – pyłek podnosi odporność organizmu na zakażenia, zwiększając liczbę przeciwciał czy limfocytów. Zapobiega występowaniu chorób przeziębieniowych oraz grypy. Przyjmowany systematycznie pozwala na szybsze wyleczenie chorych z zakażeniami górnych dróg oddechowych. Skraca czas leczenia i łagodzi przebieg infekcji. W przebiegu ciężkich i wyniszczających chorób, jak białaczka czy zapalenie płuc, wskazany jako immunostymulant.

Podsumowując, podkreślić trzeba, że pyłek i pierzga to bardzo cenne produkty naturalne, zwłaszcza w dobie żywności typu fast food, produktów przetworzonych i częstych niedoborów jakościowych pożywienia, na dodatek przystępny cenowo. Odznaczają się one działaniem adaptogennym (dostosowawczym). Wspierają najistotniejsze filary funkcjonowania organizmu ludzkiego, a poprzez to zdrowie człowieka.

dr n. med. Jolanta Pietras