Ból brzucha jest powszechną dolegliwością i jeśli towarzyszą mu inne objawy, takie jak wzdęcia, biegunka lub zaparcia, to najprawdopodobniej oznaka zespołu jelita nadwrażliwego – bardzo często występującego zaburzenia. Stanowi ono przyczynę znacznej ilości wizyt u lekarzy POZ. Często pierwszym ogniwem medycznym, u którego pacjent zasięga porady, jest farmaceuta.

Kryteria Rzymskie IV

W 2016 r. zostały opublikowane Kryteria Rzymskie IV. Stanowią one najnowszą aktualizację kryteriów diagnostycznych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. Zgodnie z nimi zespół jelita nadwrażliwego (IBS, ang. Iritable Bowel Syndrome) należy rozpoznawać na podstawie objawów klinicznych. Nie istnieją żadne dedykowane temu testy diagnostyczne czy badania. Byłoby to wręcz niemożliwe, ponieważ IBS to zaburzenie wieloczynnikowe. Do najważniejszych czynników patogenetycznych należą: dysbioza, nadwrażliwość trzewna, nieprawidłowa motoryka przewodu pokarmowego, zaburzenia immunologiczne w jelicie oraz w ośrodkowym układzie nerwowym [1, 2]. Podkreśla się też, że objawy IBS są częściowo związane ze zwiększoną przepuszczalnością błony śluzowej jelita, która naraża położone pod nią warstwy na kontakt z substancjami podrażniającymi normalnie występującymi w jelicie, czyniąc je nadwrażliwym. W rezultacie mamy do czynienia z przewlekłym schorzeniem przebiegającym z nawracającymi bólami brzucha związanymi z defekacją, zmianą rytmu wypróżnień i/lub zmianą konsystencji stolca.

Czynniki predysponujące

Z badań wynikają jasne wnioski. Nawet u około 50– 80% osób z zespołem jelita drażliwego istnieje zależność między stresem a wystąpieniem i stopniem nasilenia objawów [2]. Co do zasady, kobiety są bardziej niż mężczyźni narażone na stres związany z obowiązkami rodzinnymi, presją i oczekiwaniami społecznymi, ale także z wahaniami hormonalnymi. W związku z tym to kobiety częściej niż mężczyźni cierpią na to zaburzenie, a ogólna częstość występowania może wynosić nawet 20%. Jeśli uwzględnimy te fakty, łatwo zrozumieć, że zaburzenie to nie powinno być bagatelizowane [1, 2]. Niestety IBS to choroba, która często jest niediagnozowana.

Terapia IBS

Dotychczas leczenie IBS skupiało się na podejściu żywieniowym i leczeniu objawowym, czyli na przynoszeniu ulgi w poszczególnych objawach (biegunka, zaparcia i ból). Badania naukowe w dziedzinie substancji naturalnych wprowadziły jednak istotny postęp w leczeniu tego zaburzenia, kładąc nacisk na zwalczanie objawu przez działanie na przyczynę. Najnowsze badanie przedkliniczne opublikowane w Nutrients wykazało, w jaki sposób różne klasy „systemów” substancji naturalnych (mieszanek substancji naturalnych pozyskiwanych z roślin) są w stanie chronić błonę śluzową jelita przez pośrednie kontrolowanie stanu zapalnego i jednoczesne modulowanie odpowiedzi immunologicznej. Do substancji tych należą m.in. żywice, polisacharydy i polifenole. W szczególności synergia układu cząsteczek na bazie żywic z kadzidłowca, polisacharydów aloesu, a także polifenoli z rumianku i melisy jest w stanie oddziaływać na powierzchnię błony śluzowej jelit, tworząc film chroniący błonę śluzową przed kontaktem z substancjami podrażniającymi, jednocześnie przeciwdziałając uszkodzeniom oksydacyjnym powstałym na błonie śluzowej w wyniku działania wolnych rodników. Efektem jest zmniejszenie dolegliwości, takich jak ból i skurcze (nadwrażliwość trzewna), regulacja motoryki jelit oraz ulga we wzdęciach [3].

Rola farmaceuty

Istotna jest rola farmaceuty w edukacji pacjenta w zakresie modyfikacji dietetycznych (unikanie nietolerowanych składników pożywienia, dieta z niską zawartością FODMAP), znaczenia zwiększonej aktywności fizycznej, technik relaksacyjnych (dzięki którym pacjent będzie sobie lepiej radził ze stresem). Warto zwrócić pacjentowi uwagę, żeby nie wahał się też skorzystać z profesjonalnej pomocy psychologicznej. W razie braku poprawy należy się skupić na leczeniu dominujących objawów (zaparcia, biegunki, ból i/lub wzdęcia).

Podsumowanie

Zespół jelita nadwrażliwego istotnie wpływa również na funkcjonowanie w sferze społecznej oraz emocjonalnej. Problem ten może prowadzić nawet do powstania zaburzeń lękowych i depresji. Dzieje się tak dlatego, że jest to nie tylko bolesna i wyczerpująca choroba, ale także postrzegana przez chorych jako tunel bez wyjścia. Farmaceuta, jako medyczne ogniwo pierwszego kontaktu, pełni szczególną rolę w edukacji pacjentów borykających się z tym zaburzeniem. Na pierwszy rzut oka zespół jelita nadwrażliwego może wydawać się dolegliwością niemożliwą do pokonania, jednak przez zasięgnięcie pomocy fachowych specjalistów (lekarza i farmaceuty), możliwe jest prawidłowe rozpoznanie problemu i znalezienie właściwego rozwiązania.

Piśmiennictwo:

1. Mulak A., Smereka A., Paradowski L. Nowości i modyfikacje w Kryteriach Rzymskich IV. Gastroenterologia Kliniczna 2016, 8(2): 52–61.
2. Adrych K. Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych, Varia Medica 2019, 3(2): 89–95.
3. Parisio C. i wsp. Researching New Therapeutic Approaches for Abdominal Visceral Pain Treatment: Preclinical Effects of an Assembled System of Molecules of Vegetal Origin. Nutrients. 2020, 12(1):22