Zawroty głowy pojawiają się, gdy kręcimy się na karuzeli lub w czasie podróży samochodem czy statkiem. Wtedy są skutkiem chwilowego zaburzenia pracy błędnika, co nie jest powodem do zmartwień. Problem powstaje wtedy, gdy zawroty pojawiają się z niewiadomych przyczyn, nagle i niespodziewanie.

Zawroty głowy to subiektywne odczucie ruchu kołowego otoczenia lub własnego ciała, czemu towarzyszą trudności w utrzymaniu równowagi. Zdarza się, że objawom tym towarzyszą zaburzenia słuchu, nudności, wymioty, uderzenia gorąca bądź dezorientacja. Przyczyny zawrotów głowy mogą być różne. Jeśli chodzi o ludzi młodych, to najczęściej występują one po zbyt szybkiej zmianie pozycji ciała, a także po spożyciu zbyt dużej dawki używek, jednak nie oznacza to, iż powód nie tkwi głębiej. U seniorów mogą łączyć się z chorobami serca lub układu krążenia. Może być to również objaw zwężenia tętnic szyjnych, kręgowych czy chorób ucha wewnętrznego. Zdarza się, że są wynikiem niedociśnienia. Nie powinno się lekceważyć tego odczucia zawirowania, zwłaszcza kiedy pojawia się zbyt często.

Zawroty głowy mogą być spowodowane zaburzeniami związanymi z uchem wewnętrznym, z mózgiem bądź schorzeniami połączeń nerwowych między uchem wewnętrznym a mózgiem, z czego wynika, że podłoże zawrotów głowy może być neurologiczne, sercowo-naczyniowe, psychogenne oraz laryngologiczne. Przy podłożu neurologicznym mamy do czynienia z uszkodzeniem narządu przedsionkowego w uchu wewnętrznym, włókien przewodzących nerwu przedsionkowo-ślimakowego lub innych części układu nerwowego wpływających na prawidłowe utrzymanie równowagi.

Ze względu na aspekt neurologiczny i laryngologiczny przyczyny zawrotów dzielimy na obwodowe i ośrodkowe. Do obwodowych zaliczamy:

• uraz ucha wewnętrznego,
• zapalenie błędnika – w wyniku infekcji bakteryjnej lub wirusowej,
• nowotwór w obrębie ucha wewnętrznego,
• niedokrwienie błędnika,
• choroba Ménière’a – stopniowe procesy zwyrodnieniowe w obrębie ucha, polegające na gromadzeniu się płynu w uchu wewnętrznym; występują bóle oraz zawroty głowy, nudności, uczucie pełności ucha, utrata równowagi, może dojść do utraty słuchu,
• choroba lokomocyjna.

Przyczyny ośrodkowe to:

• zaburzenia w dopływie krwi do mózgu,
• migrena,
• stwardnienie rozsiane,
• napady padaczkowe,
• zbyt wysoki lub niski poziom cukru we krwi,
• udar pnia mózgu lub móżdżku,
• zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Zawroty głowy mogą pojawić się przy wielu innych jednostkach chorobowych, np.: omdleniach sercowych związanych z arytmią, hipowolemii związanej z utratą krwi czy odwodnieniem, menopauzie, niedoczynności tarczycy, niewydolności nerek, w zaburzeniach nerwicowych, a także hiperwentylacji.

Powodem występowania zawrotów może być również hipotonia ortostatyczna, objawiająca się nagłym spadkiem ciśnienia tętniczego krwi, zwłaszcza podczas nagłej zmiany pozycji ciała. Cierpimy na nią, kiedy receptory regulujące ciśnienie nie działają prawidłowo i nie dochodzi do skurczu naczyń, potrzebnego do tego, aby ciśnienie w górnej połowie ciała było odpowiednie, a krew odpływa do nóg. Objawy towarzyszące to zasłabnięcie, mroczki przed oczami, bladość, nudności, a także „dzwonienie” w uszach. Stan ten, nazywany przedomdleniowym, może być również wywoływany przez inne czynniki, takie jak zmiany miażdżycowe czy zaburzenia rytmu serca. Kolejnym powodem zawrotów może być też anemia (niedokrwistość), która wiąże się ze słabym natlenowaniem organizmu.

Również zaburzenia nerwicowe są powodem występowania zawrotów głowy. Jest to podłoże psychogenne, na które wpływ mają czynniki zewnętrzne, czyli stres obecny w naszym codziennym życiu. Pojawiają się także duszności, zaburzenia rytmu serca, lęk przed utratą świadomości. Objawy te utrzymują się zazwyczaj w ciągu dnia.

Zawroty, z którymi możemy zwrócić się do fizjoterapeuty, bardzo często związane są z uszkodzeniem odcinka szyjnego kręgosłupa. Wyróżniamy tu hypolordozę – spłaszczenie lordozy w odcinku szyjnym, co daje zmniejszenie odporności na wstrząsy – oraz hiperlordozę, w której mamy do czynienia z uciskiem na tętnice wewnętrzne, co powoduje zmniejszenie przepływu krwi do mózgu, czyli niedotlenienie. Powodem zawrotów głowy mogą być również nieprawidłowe postawy ciała, urazy głowy, skolioza czy udar.

Kiedy pacjent powinien zgłosić się do specjalisty?

Silne i powracające zawroty głowy z towarzyszącym bólem

Utrata przytomności

Drętwienie kończyn, osłabienie mięśni nóg

Trudności w mówieniu, widzeniu, chodzeniu

Po urazie głowy

Przy sztywniejącym karku

Przy występujących zaburzeniach słuchu lub wzroku

Diagnostyka polega przede wszystkim na ustaleniu charakteru dolegliwości, częstości występowania, czasu trwania i nasilenia. W wielu przypadkach konieczna jest konsultacja kilku specjalistów, takich jak: neurolog, kardiolog, endokrynolog, diabetolog, ortopeda.

Bardzo ważne badania pozwalające zdiagnozować przyczyny zawrotów głowy to:

próby błędnikowe – ocena narządu równowagi,

badanie audiometryczne – badanie słuchu,

ENG I VNG – elektro- i wideonystagmografia, badanie potencjałów elektrycznych w czasie oczopląsu,

tomografia komputerowa głowy,

rezonans magnetyczny (MRI),

radiologia kości skroniowych i kręgosłupa szyjnego,

badanie metodą Dopplera naczyń obszaru kręgowego.

Jak leczyć zawroty głowy?

Leczenie zawrotów głowy polega przede wszystkim na określeniu przyczyny i zależy od charakteru dolegliwości; opiera się na leczeniu zachowawczym – zmniejszeniu lub usunięciu zawrotów. Bardzo ważne jest zmiana stylu życia, w tym zachowanie prawidłowej diety. Stosuje się także leczenie farmakologiczne i rehabilitację. W niektórych przypadkach konieczne może się okazać leczenie operacyjne. Jeżeli chodzi o terapię farmakologiczną, to generalnie stosuje się: neuroleptyki (np. chlorpromazyna), leki o działaniu naczyniowym (np. betahistyna, cynaryzyna, nicergolina, polfilina), leki neurostymulujące (np. piracetam). Najczęściej przepisywana jest betahistyna, która znajduje zastosowanie przede wszystkim w leczeniu choroby Ménière’a. Mechanizm działania tego leku nie jest do końca poznany, jednak w badaniach stwierdzono, iż słabo pobudza receptory histamonowe H1 oraz silnie hamuje receptory H3. Szczególną ostrożnością podczas jego stosowania powinni zostać objęci pacjenci z astmą oskrzelową oraz chorobą wrzodową żołądka. Nie powinno się go podawać dzieciom i młodzieży poniżej 18. roku życia. Kolejnym często stosowanym lekiem jest piracetam, lek nootropowy, wykazujący działanie na ośrodkowy układ nerwowy. Mechanizm działania polega na zwiększeniu przepływu przez naczynia w mózgu poprzez działanie na krwinki czerwone, płytki krwi oraz ściany naczyń. Poprawia on percepcję, pamięć oraz koncentrację.

Skuteczny w leczeniu, szczególnie w przypadku zawrotów, których przyczyną jest demencja, może się również okazać miłorząb japoński. Badania pokazują, iż jest on skuteczny w profilaktyce zaburzeń zdolności poznawczych – pamięci i koncentracji – a także zaburzeń krążenia obwodowego krwi, zawrotów głowy i szumów w uszach. Rozszerza naczynia krwionośne, poprawia krążenie krwi w mózgu, wykazuje działanie antyoksydacyjne i przeciwdziała wolnym rodnikom, przez co chroni komórki mózgowe przed dysfunkcją. Kolejną zaletą miłorzębu jest to, że zwiększa ilość tlenu i glukozy dostarczanych do komórek mózgu, a co za tym idzie – zwiększa poziom ich energii. Aby uzyskać pożądany efekt, preparat należy stosować przez minimum 3 miesiące.

Jednak pojawiają się także przypadki, kiedy leczenie farmakologiczne czy operacyjne niecałkowicie rozwiązuje problem, a uzupełnieniem farmakoterapii stają się ćwiczenia rehabilitacyjne, prowadzone przez wyspecjalizowanych fizjoterapeutów.

Nie można także zapomnieć o wsparciu psychologicznym pacjenta. Natomiast w przypadku zaburzeń depresyjnych lub nerwicowych konieczne staje się zastosowanie przez neurologa lub psychiatrę leków silnie działających.

Istnieje wiele przyczyn zawrotów głowy. To farmaceuta jest bardzo często pierwszym ogniwem medycznym, z którym kontaktuje się pacjent z tym problemem. Niezwykle istotnym jest ukierunkowanie go na odpowiednią diagnostykę tej złożonej dolegliwości i wyedukowanie, że nie należy tego bagatelizować.

mgr farm. Monika Gasztych