Kaszel jest jedną z najczęstszych dolegliwości, z jakimi pacjenci zgłaszają się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, a także do farmaceutów. Stanowi on objaw chorób układu oddechowego, najczęściej wirusowej infekcji.

Mechanizm

Odruch kaszlowy ma na celu (podobnie jak odruch kichania) usunięcie ciała obcego i substancji drażniących z dróg oddechowych. Powstaje pod wpływem pobudzenia mechanicznego i chemicznego, głównie tzw. szybko adaptujących się receptorów zlokalizowanych podnabłonkowo. Czuciowe receptory nerwu błędnego w drogach oddechowych są wrażliwe na czynniki mechaniczne i chemiczne. Przenoszą podrażnienie przez włókna nerwów błędnych do rdzenia przedłużonego, gdzie zostaje uaktywniony ośrodek kaszlu. Po głębokim wdechu dochodzi do zamknięcia głośni, a następnie skurczu mięśni międzyżebrowych, tłoczni brzusznej i wzrostu ciśnienia wewnątrz klatki piersiowej. Wówczas następuje gwałtowne otwarcie głośni z wybuchowym wyrzuceniem powietrza z dolnych dróg oddechowych pod bardzo dużym ciśnieniem i z ogromną prędkością. Odruch ten może być tłumiony dowolnie tylko w początkowej fazie przez zahamowanie wstępnej fazy wdechu. Jeśli nastąpił wdech, reszta odruchu następuje automatycznie.

Przyczyny kaszlu

Kaszel jest symptomem schorzeń zlokalizowanych w zatokach przynosowych, gardle, krtani, tchawicy, w oskrzelach, płucach, opłucnej i uchu zewnętrznym. W Polsce do najważniejszych chorób, w których kaszel występuje jako objaw, należą:

• ostre zapalenia krtani,
• zapalenia tchawicy,
• ostre i przewlekłe zapalenia gardła o etiologii infekcyjnej i alergicznej,
• infekcje zapalne często połączone z udziałem patologicznych reakcji uczuleniowych oraz nieżytem idiopatycznym i polekowym zatok przynosowych, szczególnie komórek sitowych.

Innymi, częstymi przyczynami kaszlu są schorzenia dolnych dróg oddechowych, np. zapalenie płuc, zapalenie opłucnej, krztusiec czy alergiczne schorzenia płuc. Kaszel może występować także w chorobach układu krążenia, zwłaszcza w niewydolności krążenia małego. Może być także wynikiem zastosowania pewnych leków, np. inhibitorów konwertazy angiotensyny. Występuje też jako objaw w schorzeniach przełyku i żołądka o różnej etiologii. O tej porze roku najczęściej pacjentów trapi jednak zdecydowanie jeden rodzaj kaszlu – związany z wirusową infekcją dróg oddechowych.

Rodzaje kaszlu

W praktyce klinicznej wykorzystywane są różne systemy klasyfikacji. Najważniejsze znaczenie ma podział kaszlu w zależności od czasu jego trwania. Ze względu na to rozróżniamy:

• kaszel ostry – najczęściej przyczynami ostrego przemijającego kaszlu są infekcje wirusowe górnych dróg oddechowych. Początek choroby jest zwykle łagodny. Pojawia się złe samopoczucie, ból głowy i mięśni, ból lub drapanie w gardle, nieżyt nosa (początkowo wyciek wodnistej wydzieliny, spływającej także po tylnej ścianie gardła, następnie uczucie zatkania i upośledzenie drożności nosa). Później pojawia się kaszel – początkowo suchy z tendencją do przechodzenia w wilgotny;
• kaszel przewlekły – utrzymuje się od 3 do 8 tygodni. Schorzenia, w których występuje kaszel przewlekły to m.in.: zapalenia jamy nosowej i zatok przynosowych (objawiające się spływaniem wydzieliny z jamy nosowej i zatok do nosowej części gardła przez niektórych zwane zespołem spływania wydzieliny z nozdrzy tylnych). Najbardziej niebezpieczny jest kaszel przewlekły trwający ponad 8 tygodni. Powinien być on koniecznie zdiagnozowany, ponieważ może być przyczyną wielu groźnych chorób. Diagnostyka jest szczególnie istotna w przypadku pacjenta, który pali tytoń lub wdycha aerozol z e-papierosów.

Rodzaje kaszlu ze względu na jego charakter

• kaszel mokry – to kaszel z odkrztuszaniem plwociny w zmiennych ilościach;
• kaszel suchy – zwany bezskutecznym lub nieproduktywnym, któremu nie towarzyszy wykrztuszanie wydzieliny. Jego charakterystyczną cechą są męczące napady kaszlu, które mogą prowadzić do podrażnienia krtani i wystąpienia chrypki. Chory natomiast nie odkrztusza wydzieliny.

Początkowo infekcji towarzyszy kaszel nieproduktywny. Dopiero po kilku dniach przekształca się on w tzw. mokry. Utrzymujący się przez długi czas tego typu kaszel może prowadzić do zalegania wydzieliny i nadkażenia bakteryjnego. Dlatego w takich sytuacjach należy jak najszybciej wdrożyć odpowiednie, optymalnie bezpieczne postępowanie.

Zasady terapii kaszlu

Na rynku farmaceutycznym dostępnych jest wiele preparatów stosowanych do przerwania odruchu kaszlu, zwłaszcza towarzyszącego infekcjom wirusowym. Odruch kaszlu można zahamować, podając leki hamujące ośrodek kaszlu w OUN – np. kodeina. Co prawda leki przeciwkaszlowe hamujące ośrodek kaszlu charakteryzują się dużą skutecznością działania, to jednak są obciążone wieloma działaniami niepożądanymi, m.in. ryzykiem wywołania uzależnienia, depresją ośrodka oddechowego (szczególnie u dzieci i osób w podeszłym wieku). Obecnie zwraca się uwagę na preparaty, które modulują kaszel bez tłumienia go, podtrzymując w ten sposób jego ważną rolę obronną dla dróg oddechowych. Osiągają one ten cel przez:

• efekt bariery – tworzą na błonie śluzowej film i chronią ją przed kontaktem z substancjami podrażniającymi;
• antyoksydację – zmniejszają ilość wolnych rodników powstających z powodu stanów zapalnych błony śluzowej;
• mukoregulację – sprzyjają nawodnieniu śluzu w górnych drogach oddechowych, obniżając jego lepkość i ułatwiając jego usuwanie;
• nawilżenie – ograniczają otarcia między nagłośnią a gardłem podczas kaszlu, przeciwdziałając w ten sposób błędnemu kołu, które przyczynia się do powstawania stanów zapalnych;
• nawodnienie – wspomagają utrzymanie integralności i prawidłowego funkcjonowania błony śluzowej.

Taki złożony efekt jest możliwy dzięki kompleksowi roślinnemu oraz zawartości miodu. „Neutralny” skład jest szczególnie korzystny, w przypadku gdy mogą istnieć znaczne ograniczenia stosowania określonych środków. W tej grupie znajdują się niewątpliwie pacjenci, u których odnotowano współistnienie chorób wpływających na farmakokinetykę działania leków oraz zwiększających ryzyko występowania polekowych działań niepożądanych. Są to również pacjenci przyjmujący leki wchodzące w liczne interakcje.

Miód i dowody na skuteczność

Miód to znany od lat, tradycyjnie stosowany środek, którego skuteczność oceniano w badaniach klinicznych i porównywano z działaniem innych leków. W 2018 roku opublikowano przegląd systematyczny, do którego włączono aż 9 badań naukowych, obejmujących łącznie ponad 1200 dzieci z kaszlem spowodowanym ostrym wirusowym lub bakteryjnym zapaleniem górnych dróg oddechowych. Wyniki tego badania pokazują, że miód podawany przez 3 dni istotnie skracał czas trwania kaszlu w porównaniu z lekiem rozszerzającym drogi oddechowe (salbutamol) oraz placebo. Redukował także częstość, nasilenie i uciążliwość kaszlu [1, 2].

Rola farmaceuty

Kaszel to objaw chorób układu oddechowego, najczęściej wirusowej infekcji górnych dróg oddechowych. Jest fizjologicznym odruchem o charakterze obronnym, który służy oczyszczeniu dróg oddechowych z nadmiaru wydzieliny. Leczenie kaszlu stanowi złożone zagadnienie. Zależy przede wszystkim od jego charakteru (kaszel suchy lub produktywny), a także pośrednio od przyczyny. Rekomendując pacjentowi odpowiedni preparat nie należy zapominać o uniwersalnych i kluczowych dla przebiegu leczenia wskazówkach:

• regularnym piciu właściwej ilości płynów (przede wszystkim letniej wody). Niestety sporo osób ma tendencję do picia niewystarczającej ilości płynów, nawet gdy są zdrowe. To bardzo niekorzystny nawyk, ponieważ odpowiednia ilość dziennie wypijanych płynów jest niezbędna dla właściwego funkcjonowania organizmu, a przeziębienie to stan, kiedy należy zwrócić na to szczególną uwagę;
• dokładnym, starannym oczyszczaniu nosa, a zwłaszcza u dzieci, najlepiej za pomocą roztworu soli fizjologicznej lub wody morskiej;
• unikaniu wahań temperatur;
• otwieraniu okien, aby umożliwić wymianę powietrza.

Piśmiennictwo:

1. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/79419miod-na-kaszel-u-dzieci-czy-dziala
2. Oduwole O., Udoh E.E., Oyo-Ita A., Meremikwu M.M. Honey for acute cough in children. Cochrane Database Syst Rev. 2018, 4(4): CD007094.
3. Undrunas A., Kuziemski K. Uporczywy kaszel – trudności diagnostyczno-terapeutyczne w codziennej praktyce lekarskiej. Dostęp on-line 12.20.24 r.: https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/54801/41732.

Aboca_GRINTUSS_PO_SWIAT FARMACJI_210X297_3M