Choć określenia „skóra alergiczna”, „skóra wrażliwa” i „skóra atopowa” nie dotyczą tego samego zespołu, w pracy farmaceuty są spotykane równie często. Nasilenie związanych z nimi dolegliwości można zaobserwować w okresie jesiennym, a potem zimowym. W tym czasie warto otoczyć pacjentów szczególną troską, proponując starannie wyselekcjonowane preparaty pielęgnacyjne.

Skóra wrażliwa jest podatna na działanie czynników drażniących i uczulających. Łatwo reaguje na niekorzystne i niepożądane czynniki zewnętrzne. Objawy jakie mogą temu towarzyszyć można podzielić na:

1. Obiektywne, o widocznym efekcie drażniącym i uczulającym, w wyniku których powstaje:

• rumień,
• suchość,
• trądzik,
• pęknięcia skóry.

2. Subiektywne, charakteryzujące się uczuciem:

• kłucia,
• swędzenia,
• pieczenia,
• naprężenia skóry.

Jednym z powodów alergii mogą być stosowane preparaty kosmetyczne. Z danych statystycznych wynika, że przeciętnie jedna osoba używa około siedmiu różnych kosmetyków dziennie. Biorąc pod uwagę, że każdy z nich zawiera od kilku do kilkunastu składników, daje to w efekcie kilkadziesiąt substancji, które mogą podrażniać skórę. Powstające na skórze bezpośrednio po nałożeniu kosmetyku zmiany na ogół świadczą o jej dużej wrażliwości. Natomiast te, które pojawiają się po dłuższym czasie, wahającym się od kilku godzin do kilku dni od zaaplikowania preparatu kosmetycznego, mogą świadczyć o odczynie alergicznym. Uczulenie na konkretny związek, określany mianem alergenu, najczęściej objawia się odczynem uczulającym za każdym razem, kiedy skóra ma z nim do czynienia. Ze względu na powszechność stosowania kosmetyków ocenia się, że około 10% uczuleń spowodowanych jest właśnie ich działaniem. Są to dane orientacyjne, ponieważ wywołane przez kosmetyki zmiany skórne po odstawieniu substancji alergizującej bardzo często cofają się samoistnie i na ogół nie wymagają konsultacji lekarskiej. Fakt ten powoduje, że informacja dotycząca części przypadków nie jest nigdzie rejestrowana. W zasadzie każda substancja, rozpoznana przez organizm jako obca, może wywołać reakcję alergiczną. Badania naukowe wykazały jednak, że podstawowymi alergenami zawartymi w kosmetykach są:

• środki powierzchniowo czynne,
• związki zapachowe,

Czynniki wpływające na działanie alergizujące

Uczulenie na składniki kosmetyków nie jest wynikiem prostej aplikacji substancji na skórę. Jest ono w dużej mierze uwarunkowane szeregiem czynników, z których istotne znaczenie ma czas kontaktu ze skórą. Z punktu widzenia uczuleń ważny jest zatem podział wyrobów kosmetycznych na dwie podstawowe grupy:

• preparaty, które po zastosowaniu pozostają na skórze od kilku do kilkunastu godzin (kremy, balsamy, szminki). Układy te znacznie częściej mogą powodować zmiany skórne;
• kosmetyki mające krótki czas zastosowania – szampony, preparaty pod prysznic.

Kolejnym czynnikiem wywierającym znaczący wpływ na powstawanie uczuleń jest miejsce aplikacji preparatu. Wiadomo, że skóra w określonych miejscach jest bardziej lub mniej wrażliwa na działanie różnego rodzaju czynników zewnętrznych. W dużej mierze zależy to od jej miejscowych właściwości (grubości naskórka, ilości znajdujących się na powierzchni skóry mieszków włosowych itp.). Do miejsc najbardziej wrażliwych należą:

• skóra twarzy,
• powieki,
• przedramiona,
• miejsca z naturalną okluzją, np. fałdy pachowe czy pachwinowe.

Czynnikiem, który może wywierać wpływ na powstawanie alergii jest także stan skóry. Czasami ten sam kosmetyk zastosowany na skórę podrażnioną lub zmienioną zapalnie uczula, natomiast w przypadku skóry zdrowej nie powoduje alergii. Przykładem tego typu reakcji może być działanie uczulające, jakie wywołują wody po goleniu stosowane na skórę podrażnioną przez usuwanie włosków. O możliwości powstawania odczynów alergicznych bardzo często decyduje częstotliwość aplikacji kosmetyku. Oczywiste jest, że systematyczne stosowanie preparatu kosmetycznego zawierającego w składzie recepturalnym potencjalny, nawet słaby czynnik alergizujący, częściej prowadzi do odczynu alergicznego niż w przypadku rzadkiego używania kosmetyku.

Kosmetyki hypoalergiczne i emolienty

Kosmetyki nie tylko nie powinny podrażniać, ale powinny wzmacniać funkcje ochronne skóry i zmniejszać ryzyko podrażnień związanych z zanieczyszczeniem środowiska czy złymi warunkami atmosferycznymi. Ponieważ cera wrażliwa nie lubi zmian, najlepiej pielęgnować ją, stosując preparaty jednej firmy, przeznaczone specjalnie do tego celu. Umieszczona na opakowaniu informacja, iż kosmetyk jest hypoalergiczny oznacza, że wyrób był testowany na skórze osób o skłonności do alergii. Coraz częściej pojawia się również informacja, iż kosmetyk przeznaczony jest do cery wrażliwej. Wyroby tak oznakowane zawierają na ogół ograniczoną do minimum ilość konserwantów oraz środków zapachowych lub nie posiadają ich wcale. Szczególną grupą są emolienty. Nazwa emolienty pochodzi od łac. emolliere oznaczającego zmiękczać. Są to specjalistyczne dermokosmetyki, które są bardzo delikatne, nie drażnią skóry i jej nie uczulają. Emolienty pozwalają przywrócić prawidłowy poziom nawilżenia, natłuszczenia oraz elastyczności skóry. Działają przeciwzapalnie oraz chronią skórę przed nadmierną utratą wody, ponieważ na jej zewnętrznej powierzchni tworzą cieniutką warstwę ochronną. Zawierają też szczególnie cenne składniki takie jak, między innymi, L-arginina czy kwas 18b-glicerytynowy.

Właściwości L-argininy

L-arginina (kwas 2-amino-5-guanidynowalerianowy) jako aminokwas wpływający na wiele funkcji organizmu cieszy się od wielu lat dużym zainteresowaniem naukowców. Badania nad nią rozpoczęły się już ponad 100 lat temu, kiedy w 1886 roku arginina została wyizolowana po raz pierwszy z kiełków łubinu. Właściwości L-argininy doceniła także kosmetologia. L-arginina wpływa na zwiększenie nawilżenia naskórka, wzmacnia barierę hydrolipidową, łagodzi objawy atopowego zapalenia skóry.

Właściwości kwasu 18b-glicerytynowego

Doskonałym przykładem na wykorzystanie substancji pochodzenia naturalnego w kosmetologii jest również kwas 18b-glicyretynowy (GA) – główny aktywny składnik wyciągu z korzenia lukrecji. Kwas glicyretynowy ma działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne oraz antyoksydacyjne (przeciwutleniające). Kwas glicyretynowy jest również skutecznym składnikiem nawilżającym. Te właściwości doskonale sprawdzają się w dermatologii i kosmetologii.

Podsumowanie

Pacjenci ze skórą wrażliwą, alergiczną, skłonną do podrażnień stanowią szczególnie wymagającą grupę. Farmaceuta powinien starannie analizować skład rekomendowanych preparatów, zwracając uwagę na prosty skład i obecność dobroczynnych składników. Warto zaproponować pacjentowi kosmetyki z jednej linii pielęgnacyjnej (balsam do ciała, krem do twarzy czy do pielęgnacji delikatnej okolicy oczu).