Krew płynąca w tętnicach i żyłach jest źródłem sił życiowych u każdego człowieka już od momentu poczęcia. Jest żywą tkanką złożoną z komórek – krwinek czerwonych, białych i płytkowych, które zawieszone są w części płynnej krwi zwanej osoczem. Składniki krwi tworzą wysoko rozwinięty system odpornościowy i transportowy, od którego istnienia zależy życie i zdrowie.

Krew spełnia w organizmie różnorodne i ważne zadania. Jest transporterem wielu związków, m.in. tlenu i dwutlenku węgla, biorących udział w wymianie gazowej w procesie oddychania. Krew dostarcza do narządów, ich tkanek i komórek składniki odżywcze i usuwa niepotrzebne bądź szkodliwe produkty uboczne przemiany materii. Jest także nośnikiem hormonów, chemicznych substancji przekaźnikowych, i w ten sposób współdziała w przekazywaniu informacji w organizmie. Bierze udział w regulacji temperatury ciała. Pełni funkcje obronne, chroniąc organizm przed czynnikami chorobotwórczymi, i naprawcze w ustroju. Dzięki właściwości krwi, jaką jest krzepliwość, w przypadku pęknięcia (zranienia) ściany naczynia krwionośnego możliwe jest jej uszczelnienie i zahamowanie krwawienia. Objętość krwi zależy od masy ciała: noworodek, który waży blisko 3 kg, ma jej ok. 250 ml, dziecko ważące 20 kg ma jej ok. 1,6 l, a u człowieka dorosłego ogólna objętość krwi w organizmie wynosi ok. 6–8% masy ciała; zatem objętość krwi u osoby ważącej 70 kg wynosi ok. 5–6 litrów.

Krwinki czerwone

Erytrocyty są najliczniejszymi składnikami spośród elementów morfotycznych krwi. Głównym składnikiem krwinek czerwonych jest hemoglobina, nadająca czerwone zabarwienie. Do prawidłowej produkcji krwinek czerwonych niezbędne są, oprócz odpowiednich składników budulcowych, hormony, witaminy, enzymy i żelazo. Wśród tych czynników szczególną rolę odgrywa witamina B12. Erytrocyty transportują tlen z płuc do komórek i dwutlenek węgla, pochodzący z metabolizmu komórek, w odwrotnym kierunku. Krwinki czerwone stanowią ok. 40% objętości całej krwi. Erytrocyty, ze względu na to, że nie posiadają jądra komórkowego, nie dzielą się. Nie mogą pełnić normalnych funkcji komórkowych, nie mają też mechanizmu, który mógłby naprawiać powstające w nich z czasem uszkodzenia i po kilku miesiącach użytecznego życia (ok. 120 dni) ulegają zniszczeniu (głównie w śledzionie, rzadziej w wątrobie). Organizm musi zatem nieustannie produkować nowe erytrocyty, stopniowo zastępujące te, które uległy rozpadowi. Osobami najbardziej potrzebującymi krwinek czerwonych są chorzy, którzy utracili swoją własną krew w wyniku wypadku albo zabiegu operacyjnego.

Krwinki białe

To kolejny z elementów morfotycznych krwi. Leukocyty są niemal bezbarwne i mniej liczne od erytrocytów. Żyją nawet do 20 lat. Są jednym z elementów systemu obronnego, skierowanego przeciwko czynnikom powodującym choroby, takim jak wirusy i bakterie, chronią organizm przed infekcjami. Leukocyty dzieli się na granulocyty, monocyty i limfocyty. Każde z nich spełniają własne funkcje i zadania, niektóre mają zdolności żerne i poruszania się.

Płytki krwi

Płytki krwi – trombocyty – są zbudowane z lipidów i białek, poruszają się biernie wraz z krążącą krwią. Płytki krwi nie przypominają ani białych krwinek, ani czerwonych – są to dyskowate struktury, mniejsze od pozostałych komórkowych składników krwi człowieka. Odgrywają istotną rolę w procesie krzepnięcia krwi, ponieważ mają zdolności adhezji, czyli przylegania do ścian uszkodzonego naczynia krwionośnego i agregacji, czyli wzajemnego przylegania do siebie i tworzenia większych skupisk. Zlepione płytki krwi wydzielają wiele związków chemicznych o różnym sposobie działania, m.in. czynniki uczestniczące w procesie krzepnięcia krwi.

Osocze

Osocze krwi jest płynem składającym się przede wszystkim z wody, transportującym cząsteczki niezbędne komórkom (elektrolity, białka, składniki odżywcze), ale również produkty ich przemiany materii. Z powodu zdolności krzepnięcia osocze odgrywa podstawową rolę w hemostazie. Ma na ogół zabarwienie słomkowe, ale może przybierać także inne barwy, w zależności od stanu fizjologicznego organizmu i spożytych pokarmów. Stanowi ok. 55% objętości krwi.

Grupy krwi

U każdej osoby na powierzchni krwinek czerwonych istnieją substancje grupowe, które decydują o przynależności do określonej grupy krwi.

Grupy krwi – zestawy antygenów znajdujących się na powierzchni erytrocytów. W zależności od układu grupowego pod uwagę brane są różne zestawy antygenów. Niezgodność w obrębie układu grupowego wiąże się z reakcją odpornościową organizmu, polegającą na wytworzeniu przeciwciał skierowanych przeciwko nieprawidłowym antygenom obecnym na erytrocytach. W ramach tego samego gatunku może istnieć wiele układów grupowych krwinek czerwonych. Zachowanie zasad zgodności w obrębie układów grupowych krwi jest istotne podczas transfuzji krwi, przeszczepiania na narządów oraz w ciąży.

Ze względu na występowanie w erytrocytach swoistych antygenów wyróżnia się kilka układów grupowych. U człowieka dotychczas opisano 32 układy grupowe krwi. Największe znaczenie w praktyce medycznej mają:

• układ AB0,
• układ Rh – antygeny C, c, D, E, e,
• układ Kell – antygen K, k, Kpa, Kpb.

Układ AB0

Odkrycia grup krwi dokonał austriacki uczony Karl Landsteiner. W 1901 r. stwierdził, że w krwinkach czerwonych występują dwa antygeny, które warunkują zjawisko aglutynacji (zlepiania się krwinek) w zetknięciu z krwinkami o odmiennej strukturze antygenowej. Na podstawie tych obserwacji wyróżnił trzy grupy krwi, za co w 1930 r. otrzymał Nagrodę Nobla. W 1940 r. z Alexandrem Wienerem odkrył czynnik Rh.

Natomiast Ludwik Hirszfeld wraz z Emilem von Dungernem stworzył podstawy nauki o grupach krwi, wprowadzając ich oznaczenie symbolami A, B, AB i 0, co następnie w 1928 r. przyjęto na całym świecie. Jako pierwszy zajmował się dziedziczeniem zróżnicowania grupowego krwi, co wykorzystał do wykluczania niepewnego ojcostwa.

Budowa

Układ AB0 (czyt. „a-be-zero”) jest najważniejszym układem grupowym krwi występującym u człowieka. Rozmieszczenie jego antygenów nie ogranicza się wyłącznie do erytrocytów – są one obecne na powierzchni wszystkich komórek organizmu, za wyjątkiem neuronów. Antygeny tego układu mają charakter polisacharydów. Pojawiają się w 6. tygodniu życia płodowego, jednak do ich pełnej ekspresji dochodzi w 6–18 miesięcy po urodzeniu. Jest to powodem, dla którego grupę krwi dziecka ustala się po ukończeniu 2. roku życia.

Tab. 1

Jest to jedyny układ, w obrębie którego znajdują się naturalne przeciwciała przeciwko antygenom nieobecnym na własnych krwinkach. Dlatego tak istotny jest dobór krwi właśnie w tym układzie grupowym.

Istnieją cztery warianty antygenów w tym układzie grupowym: A, B, AB i 0. W tym układzie grupowym wytwarzany jest również antygen H, którego największe stężenie opisuje się u osób z grupą krwi 0. Antygen H oraz geny odpowiedzialne za jego syntezę odpowiadają za prawidłowe powstawanie antygenów A i B. Proces syntezy antygenów rozpoczyna się syntezą antygenu H. Jeżeli osoba ma grupę krwi 0, proces zostaje zatrzymany na tym etapie, natomiast jeżeli została odziedziczona grupa krwi A, B lub AB, synteza podąża dalej. Brak tego antygenu, występujący na skutek mutacji genu H skutkuje wystąpieniem niezwykle rzadkiej grupy krwi Bombaj 0h. Fenotyp ten opisał w 1952 r. dr Y. M. Bhende, pracujący w Bombaju, a większość pacjentów, u których zidentyfikowano ten niezwykle rzadki fenotyp, pochodzi z Indii i wyspy Reunion na Oceanie Indyjskim – stąd wywodzi się jego nazwa.

Znaczenie kliniczne ma również zróżnicowanie w grupie A. Wyróżnia się podgrupę A1, która występuje u ok. 80% populacji, podgrupę A2 oraz inne rzadkie podgrupy (A3, Aint, AX, Am). Istotą różnicy w podgrupach jest aktywność dziedziczonej glikozylotransferazy, która ma największą aktywność u osób z A1. W rezultacie u osób z podgrupą A2 może dojść do występowania naturalnych przeciwciał anty-A1.

Fenotypową grupę krwi (kliniczną) kodują odpowiednio:

• grupę A1 mają osoby o genotypie: A10, A1A1, A1A2,
• grupę A2 mają osoby o genotypie: A2A2 lub A20,
• grupę B mają osoby o genotypie: BB lub B0,
• grupę A1B mają osoby o genotypie: A1B,
• grupę A2B mają osoby o genotypie: A2B,
• grupę 0 mają osoby o genotypie: 00.

Poza antygenami każda grupa krwi charakteryzuje się odpowiednim zestawem naturalnych przeciwciał należących do klasy IgM:

• grupa A1: anty-B,
• grupa A2: anty-B i niekiedy anty-A1,
• grupa B: anty-A,
• grupa 0: anty-A i anty-B,
• grupa A1B: brak naturalnych przeciwciał,
• grupa A2B: mogą wystąpić anty-A1.

Układ Rh

Odkryty w 1940 r., stanowi najbardziej złożony układ grupowy u człowieka. Obecnie wyróżnia się w jego obrębie 49 antygenów. Nazwa układu pochodzi od gatunku małp Rhesus, od których po raz pierwszy uzyskano krwinki Rh+. Antygeny Rh występują tylko na krwinkach czerwonych. Pojawiają się ok. 6. tygodnia życia płodowego i od samego początku wykazują dużą immunogenność. W układzie Rh występuje pięć głównych antygenów:

• antygen D – genotypy DD lub Dd; allel d jest genem niemym i genotyp dd nie koduje żadnego antygenu,
• antygen C – genotypy CC lub Cc,
• antygen c – genotyp cc,
• antygen E – genotypy EE lub Ee,
• antygen e – genotyp ee.

Najistotniejszy i najbardziej immunogenny w tym układzie jest antygen D. Z tego powodu osobę, która ma na powierzchni erytrocytów antygen D, określa się mianem Rh+, bez względu na obecność pozostałych antygenów tego układu. U ok. 20% osób, erytrocyty nie reagują z surowicą anty-D. Takie osoby określa się mianem Rh−. Przeciwciała anty-Rh są przeważnie w klasie IgG i w przeciwieństwie do przeciwciał anty-AB0 zostają zsyntetyzowane dopiero w wyniku kontaktu z antygenem Rh w czasie ciąży (konflikt serologiczny) lub po przetoczeniu krwi niezgodnej w układzie Rh. Wytworzenie przeciwciał w klasie IgG wymaga czasu, więc reakcja odpornościowa zachodzi znacznie później niż w przypadku niezgodności w układzie AB0. Z tego powodu konflikt serologiczny dotyczy najczęściej dopiero następnej ciąży.

Zasady transfuzji krwi wynikają z możliwości występowania przeciwciał przeciwko antygenom różnych układów grupowych krwi. Najistotniejsze znaczenie kliniczne mają układy AB0 i Rh.

Jeżeli osoba posiada antygen określający grupę krwi (A, B lub Rh+), to wytwarza przeciwciała przeciwko tylko tym antygenom, które nie występują w jego organizmie. Oznaczenie grupy krwi jako 0 lub Rh− oznacza brak tych antygenów w organizmie, co przekłada się na możliwość wytworzenia przeciwciał przeciwko wszystkim innym antygenom obcym dla danej osoby (czyli w tym wypadki dla A, B i Rh+).

Zgodnie z tą zasadą krew grupy 0Rh− można przetoczyć każdej osobie, natomiast dawcą dla osoby z tą grupą musi być osoba o identycznej grupie krwi (0Rh−). Osoba mająca grupę ABRh+ może otrzymać dowolną krew, natomiast dawcą może być jedynie dla osoby z tą samą grupą krwi. Istnieje więc możliwość następujących wariantów zgodności dawców i biorców krwi:

Rys. 1. Ogólny schemat zgodności grup krwi w układzie AB0. Osoba z grupą krwi 0 może być dawcą dla pozostałych grup, osoby z grupami A i B mogą być dawcami dla osób z grupą krwi AB

Tab. 2. Zgodność grup krwi

Ponadto podczas transfuzji krwi należy przestrzegać następujących zasad:

• przetaczana krew musi być zgodna w układzie AB0 i antygenie D układu Rh,
• przed przetoczeniem wykonuje się próbę krzyżową – podczas próby sprawdza się, czy zachodzi aglutynacja między erytrocytami dawcy a surowicą biorcy oraz surowicą dawcy a erytrocytami biorcy (eliminuje to błędy w określeniu grupy i konflikt serologiczny u osób z grupą „Bombay”),
• u osób, u których wystąpił kiedyś konflikt serologiczny, dobiera się również krew w pozostałych czterech podstawowych antygenach układu Rh i zgodną w antygenie K układu Kell,
• w bardzo rzadkich przypadkach powstaje konflikt na tle niezgodności w układzie: MNSs – antygeny S i U, Kidd – antygen Ik, Kell – antygen K.

Tab. 3. Dziedziczenie grup krwi

Częstość występowania

Grupa krwi Rh− pojawiła się jako mutacja w Europie ok. 25–35 tys. lat temu, obecnie ma ten układ ok. 16% Europejczyków (najczęściej spotykany wśród Basków – ok. 35%). Grupa Rh− występuje bardzo rzadko u rdzennych mieszkańców innych kontynentów (którzy nie mają przodków Europejczyków) – ma go zaledwie 9 na 10 000 osób w Afryce i 1 na 10 000 na pozostałych kontynentach. Spośród mieszkańców USA ok. 15% osób ma grupę Rh−, gdyż wielu z nich ma korzenie europejskie (grupa ta występuje np. u ok. 5–10% Afroamerykanów). Genotyp Dd ma ok. 40–45% Europejczyków, 3% rdzennych Afrykańczyków i mniej niż 1% rdzennych mieszkańców Azji, Ameryki i wysp Pacyfiku. W Polsce grupę ARh− ma 6% ludzi. Człowiekowi z tą grupą można podać krew od 12% innych ludzi. Zaś jego krew może być podana 46% ludzi.

Tab. 4 i 5. Częstość występowania grup krwi w układach AB0 oraz Rh

Ciekawostki dotyczące grup krwi

Idea wpływu grupy krwi na nasze ciało i osobowość zrodziła się w 1920 r. i mimo braku wyraźnych dowodów naukowych cieszy się coraz większą popularnością. Przykładem jest stanowisko dr. Petera D’Adamo, autora książki „Eat Right for Your Type” („Jedz zgodnie ze swoją grupą krwi”). Lekarz medycyny naturalnej podkreśla, że krew jest kluczem do odkrycia sekretu biochemicznej indywidualności człowieka.

Ludzie posiadający grupę krwi A stanowią ok. 30,5% populacji; są sumienni i obowiązkowi, znani z przywiązania do domu i przedmiotów. To także urodzeni perfekcjoniści. Często otwarcie wypowiadają swoje zdanie i nie wstydzą się tego. Gdy dadzą słowo, można na nich polegać. Pociąga ich filozofia i religie oparte na miłości, zaufaniu, uwielbieniu i wierze. Silnie odczuwają więź społeczną. Mają zakodowaną w genach chęć współpracy. Są opanowani i mają wysoko rozwiniętą samokontrolę. Zawody dające im satysfakcję to takie, w których mogą pracować wg własnego rytmu. Są to najlepiej zawody wolne, takie jak artystyczne, literackie, rzemieślnicze, muzyczne. Statystycznie wśród ludzi z grupą A najwięcej spotyka się jasnowidzów, magów, spirytystów. Posiadają nadzwyczajną wrażliwość, która czasami nawet ewoluuje w stronę paranoidalną. Według dr. Petera D’Adamo dla typu A najbardziej korzystna jest dieta wegetariańska. Wielu sądzi, że przejście na taki sposób żywienia jest dużym wyzwaniem i trudno jest wyzbyć się mięsa na rzecz warzyw. Jednak dla osób z tą grupą krwi niezwykle ważne jest, aby spożywały pokarmy w jak najprostszej postaci – świeże, organiczne i nieprzetworzone.

Osoby z grupą krwi B charakteryzuje kreatywność, elastyczność i optymizm. Wszystko, co robią, wykonują z dużą pasją. Z drugiej strony są to osoby zapominalskie i czasem nieodpowiedzialne. „Typ B” to osoby empatyczne, cechuje je duże zrozumienie dla innych, z łatwością nawiązują kontakty. Co ciekawe, w Korei mężczyźni posiadający tę grupę krwi nie są uznawani za „materiał na męża”, ponieważ mają opinię graczy, osób przebiegłych i samolubnych. Ludzie posiadający tę grupę krwi stanowią ok. 18,3% populacji światowej. Do zamieszkania wybierają raczej środowisko dużych miast z nowoczesną zabudową. Jeśli sprawy zawodowe tego wymagają, to chętnie się przenoszą z miejsca na miejsce. Dobrze się czują jako handlowcy, bankowcy, ale i inne zawody nie są im obce. Są raczej pragmatykami, tzn. oceniają wszystko na podstawie dowodów. Nad bezczynnością przeważa u nich potrzeba działania. Osoby, w żyłach których płynie krew grupy B, to typowi nadwrażliwcy i czuli kochankowie. Najczęściej są to ludzie bardzo spokojni, jednak ich uczucia mogą nagle eksplodować (zazdrość). Kobiety posiadające tę grupę krwi są nad wyraz impulsywne. Zdaniem dr. D’Adamo osoby, które mają tę grupę krwi, powinny unikać drobiu, wołowiny i wieprzowiny.

Osoby mające grupę krwi AB to racjonaliści, niezdecydowani, pamiętliwi i nieco zdystansowani. Mają niezwykły urok osobisty, przez co cieszą się dużą popularnością wśród innych. W ich podejściu do życia górę nad emocjami i uczuciami bierze rozsądek. Grupa krwi AB jest najmłodszą z istniejących grup, ponieważ pojawiła się dopiero ok. 12 wieków temu, na skutek wymieszania się ludności z grupą krwi A i B. Osoby z grupą AB są najbardziej przystosowane do współczesnych warunków życia, szczególnie do częstych zmian miejsca osiedlenia, klimatu i stylu bycia. Są dobrymi organizatorami. Jednak owładnięci uczuciami mają bardzo duże trudności z podejmowaniem decyzji. Ludzie z grupą krwi AB są zagadkowi, posiadają charyzmę i są tajemniczy. Jednocześnie charakteryzuje ich powierzchowność. Rzadko mają problemy ze zdrowiem. Wiele zależy od okoliczności, w jakich się znajdują. Natomiast w przyjaźni, miłości, małżeństwie są bezinteresowni i prawie idealni: szczęśliwi i zadowoleni tylko wtedy, gdy ich partner też dobrze się czuje. Bardzo ważne jest to czym się zajmują w życiu, charakter pracy ma bowiem ogromny wpływ na wzmocnienie lub osłabienie ich organizmu. Osoba z grupą AB jest ceniona w takich zwodach jak inżynier chemik lub elektryk. Pociąga ją też handel i reklama. Bardzo ważnym elementem egzystencji jest wiara. Potrzeba wyciszenia wewnętrznych niepokojów często znajduje ujście w mistycyzmie. Osoby posiadające tę grupę krwi powinny zrezygnować z mięsa drobiowego, wołowiny i wieprzowiny, na rzecz owoców morza, tofu i produktów mlecznych – zaleca autor książki „Jedz zgodnie ze swoją grupą krwi”.

Osoby z grupą „0” stanowią ok. 43,3% populacji światowej. Są od urodzenia silne, pewne siebie, pełne optymizmu. To właśnie wiara we własne siły pozwoliła im przetrwać. Z tej grupy wywodzą się też zręczni szefowie i biznesmeni. Ludzie z grupą krwi 0 posiadają silną wolę i dużo energii. Nawiązywanie kontaktów nie sprawia im żadnych problemów. Posiadają wręcz nieprawdopodobną siłę przebicia. Mają zatem wszelkie predyspozycje do osiągnięcia sukcesu zawodowego. Ludzie ci są zdrowi zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Są długowieczni, pomimo życia w ciągłym stresie i zagrażającym im z tego powodu wrzodów żołądka i jelit. Myśliwi, uchodzą za wysportowanych, konsekwentnie dążących do celu, odważnych, ale także autorytatywnych, pewnych siebie, czasem wręcz bezwzględnych i przyzwyczajonych do podejmowania nagłych decyzji. Wiele osób mających grupę krwi 0 to chodzące komputery – potrafią przewidywać przyszłość z dostatecznie dużym wyprzedzeniem, co umożliwia im podejmowanie właściwych decyzji w sprawach finansowych. Ponieważ cechują się dużą zręcznością i umiejętnościami, spotykani są również wśród agentów handlowych, w hotelarstwie, restauratorstwie, reklamie i turystyce. Wrodzone też dążenie do konfrontacji pozwala im odnaleźć swoje miejsce wśród adwokatów, polityków, doradców i dyplomatów. Choć oczywiście nie można generalizować, to wg statystyk grupa „0” posiada zmysł etyczny, ale też niewrażliwość na wiarę religijną. Kierunki filozoficzne, jakie ją pociągają, to materializm i egzystencjonalizm. Osoby z tą grupą krwi powinny jeść ryby i owoce morza, wątrobę, czerwone, chude mięso, natomiast produkty niezalecane w diecie to kapusta, brukselka, kalafior, gorczyca oraz fasola nerkowata i soczewica, które zawierają lektyny, odkładające się w tkankach mięśniowych, czyniąc je bardziej alkalicznymi i mniej zdolnymi do wysiłku fizycznego.

To, że mamy taką grupę krwi, jaką przekazali nam rodzice, jest rzeczą oczywistą i niepodważalną, ale to, czy będziemy się odżywać zgodnie z zaleceniami dr. D’Adamo, niech pozostanie decyzją każdego z nas.

dr n. med. Sylwia Krzemińska