Mózg człowieka zbudowany jest z dwóch półkul, które tylko z pozoru są takie same. W rzeczywistości różnią się między sobą nie tylko pod względem anatomicznym, ale również funkcjonalnym. Ich odmienne wykorzystanie u osób prawo- lub leworęcznych wpływa na to, jak postrzegany jest otaczający świat, a także na procesy uczenia się oraz emocje.

W życiu płodowym człowieka ustala się tzw. lateralizacja, czyli stronność. Pierwsze dowody na jej istnienie pojawiły się w 1863 r. za sprawą badań prowadzonych przez Paula Broca. Proces ten trwa do ok. 6. roku życia, choć w większości przypadków kończy się wcześniej, bo już ok. 2. roku życia. Lateralizacja polega na wykształceniu dominacji czynnościowej jednej strony ciała, stąd pojawia się prawo- i leworęczność, prawo- i lewonożność itp. Za działanie określonej strony, która zyskuje przewagę, odpowiedzialna jest jej przeciwległa półkula mózgowa, która również dominuje w procesie lateralizacji. Dlatego przy przewadze lewej strony ciała rolę nadrzędną będzie odgrywała prawa półkula, a przy dominacji prawej strony ciała – lewa. W przebiegu opisywanego procesu może wykształcić się lateralizacja pełna, kiedy występuje ewidentna dominacja jednej ze stron. Czasem pojawia się lateralizacja skrzyżowana (niejednorodna), gdy nie ma wyraźniej dominacji określonej strony. Możemy wyróżnić 6 kombinacji tej lateralizacji:

• lewa ręka, lewe oko, prawa noga,
• lewa ręka, prawe oko, prawa noga,
• lewa ręka, prawe oko, prawa noga,
• prawa ręka, prawe oko, lewa noga,
• prawa ręka, lewe oko, prawa noga,
• prawa ręka, lewe oko, lewa noga.

Istnieje również lateralizacja nieustalona, gdy mamy do czynienia z oburęcznością i podobnym rozwojem obu stron ciała.

Poza różnicami ze względu na przewagę funkcjonalną jednej ze stron ciała między półkulami mózgowymi występują również różnice anatomiczne oraz funkcjonalne. Asymetria strukturalna objawia się przede wszystkim różną wielkością pewnych obszarów mózgu i ich przestrzenną orientacją. Dotyczy to funkcji mowy, emocji oraz zdolności wzrokowo-przestrzennych. Podstawowa różnica to większe zaangażowanie lewej półkuli w funkcje językowe, ponieważ aparat mowy znajduje się właśnie w płacie czołowym lewej półkuli, natomiast prawa półkula dominuje w funkcjach przestrzenno-poznawczych. Dlatego też lewa półkula zyskuje przewagę w procesach, takich jak: mowa, język, złożone ruchy zamierzone, pisanie i czytanie. Prawa półkula natomiast dominuje w funkcjach nielingwistycznych, takich jak rozpoznawanie wzorców wzrokowych, czuciowych, słuchowych i kształtów, orientacja w przestrzeni oraz intuicja.

Ponadto badania wskazują na to, że poszczególne półkule stosują różne strategie przetwarzania informacji. Półkulę lewą określa się jako analityczną z umiejętnością sekwencyjnego analizowania danych, natomiast prawą jako syntetyczną z możliwością równoległego przetwarzania informacji. Dlatego w zakresie przetwarzania wzorów obrazkowych to prawa półkula wykazuje przewagę w identyfikowaniu globalnych, ogólnych cech określonych bodźców, natomiast półkula lewa analizuje głównie cechy lokalne, czyli konkretne szczegóły. Mówiąc obrazowo, prawa półkula widzi las, a lewa poszczególne liście. Hipoteza ta znajduje potwierdzenie w wynikach licznych badań przeprowadzonych za pomocą różnorodnych metod naukowych: testów neuropsychologicznych, neuroobrazowania oraz rejestracji aktywności elektrycznej mózgu. Wiedza dotycząca lateralizacji ma istotne znaczenie w zrozumieniu procesów uczenia się. Większość dzieci jest prawostronna, a więc dominuje u nich lewa półkula, podobnie jest z nauczycielami, a program zajęć bardzo często jest dostosowany do osób praworęcznych. Zdecydowaną mniejszość stanowią osoby lewostronne i tym samym korzystające z prawej półkuli mózgowej. Są one w dużo trudniejszej sytuacji, ponieważ muszą uczyć się czytać i pisać w sposób wygodny dla lewej półkuli. Kłopoty z nauką mogą wystąpić również u dzieci, u których lateralizacja nie została zakończona.

Do zadań lewej półkuli należy zarówno nauka czytania, jak i sam proces czytania ze zrozumieniem, ponieważ ma ona zdolność sekwencyjnego rozpoznawania kolejnych liter oraz składania ich w konkretne słowo, a poszczególnych wyrazów w całe zdania. Również ortografia i gramatyka, a także nauka pisania należą do zadań lewej półkuli. Wszystko to wynika ze szczegółowego jej działania i możliwości analizowania liter i zdań. Prawa półkula w tym zakresie popełnia liczne błędy ze względu na globalny sposób działania i niedostrzeganie subtelnych różnic między poszczególnymi literami czy wyrazami. Z kolei rozwiązywanie zadań matematycznych, na które trzeba spojrzeć całościowo, w których należy dostrzec schemat i istniejące zależności, to rola prawej półkuli.

mgr farm. Iwona Napierała