Podwyższona temperatura, kaszel, drapanie w gardle, katar, „łamanie w kościach”, bóle mięśniowe, ogólne osłabienie – któż z nas raz na jakiś czas nie doświadcza tych dolegliwości? Przyczyną mogą być grypa, przeziębienia, infekcje grypopodobne.

Objawy grypy i przeziębienia w początkowej fazie infekcji są do siebie podobne. Odróżnienie tych chorób jest bardzo ważne, ponieważ przeziębienie mija na ogół bez powikłań, a grypa może doprowadzić do poważnych konsekwencji.

Przeziębienie

Przeziębienie jest efektem zmniejszenia odporności organizmu wskutek działania zimna. Nagłe i przez dłuższy czas trwające obniżenie temperatury otoczenia wywołuje skurcz naczyń krwionośnych w powłokach skórnych, w błonie śluzowej dróg oddechowych, w mięśniach, stawach. W organizmie niezahartowanym skurcz ten jest nadmierny i trwa zbyt długo, co powoduje niedokrwienie tkanek, a w następstwie miejscowe obniżenie ich odporności. Jeśli w tym czasie organizm zostanie zaatakowany przez drobnoustroje z zewnątrz, może dojść do infekcji. Te drobnoustroje to różnego rodzaju wirusy. W przeziębieniu, jeśli występuje gorączka, często dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych w obrębie czaszki, co powoduje przekrwienie mózgowia, a to powoduje ucisk zakończeń nerwów czuciowych opon mózgowych i dotkliwy ból głowy.

Grypa

Grypa jest ciężką i zaraźliwą chorobą. Wywołują ją wirusy z rodziny Orthomyxoviridae, sklasyfikowane w trzech typach. Typy wirusa A i B są silnie zjadliwe, natomiast typ C ma małe znaczenie w zakażeniach u ludzi. Grypę charakteryzują dwie istotne cechy, a mianowicie zdolność powtórnego wywoływania choroby u osób, które w przeszłości już ją przebyły, z powodu zakażenia szczepami spokrewnionymi, oraz okresowe, ogarniające znaczną część świata wzniecanie epidemii lub pandemii, czyli masowych zachorowań. Doświadczenia z wcześniejszych okresów oraz współczesne badania dają raczej pewność, że pandemie będą powtarzały się w przyszłości. Zagrożenie kolejnymi masowymi zachorowaniami narzuca konieczność poszukiwania nowych sposobów i środków, które będą zmniejszać prawdopodobieństwo zachorowania oraz łagodzić przebieg grypy.

Objawy i przebieg grypy

Szczyt zachorowań na grypę przypada między styczniem i marcem. Okres inkubacji choroby waha się od kilku do 48 godzin. Zakażenie przenosi się drogą kropelkową od osób z widocznymi objawami grypy w postaci wysokiej gorączki w granicach 39–40°C, dreszczy, bólów głowy, bólów stawowo-mięśniowych, uczucia ogólnego rozbicia, osłabienia, bólów gardła, kataru i kaszlu oraz problemów ze strony przewodu pokarmowego. Przebieg grypy uzależniony jest od zjadliwości wirusa, wieku osoby zarażonej oraz od schorzeń towarzyszących. Powikłania pogrypowe niejednokrotnie uwidaczniają się dopiero po pewnym czasie, jaki upłynął po przebytej infekcji. Ciężki przebieg choroby i jej powikłania dotykają najczęściej małe dzieci, kobiety w ciąży, osoby z przewlekłymi chorobami układu krążenia, układu oddechowego i niską odpornością. Najczęściej występują powikłania ze strony układu oddechowego, jak zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli, zapalenie oskrzelików czy zapalenie ucha środkowego. Wirus grypy, powodując uszkodzenia nabłonka dróg oddechowych, toruje drogę innym drobnoustrojom chorobotwórczym, przede wszystkim bakteriom. Powikłania grypowe dotykają również inne układy organizmu i mogą manifestować się jako drgawki gorączkowe, zespół wstrząsu, zespół Reye’a, zapalenie mięśnia sercowego i/lub osierdzia, zapalenie mięśni i mioglobinuria, prowadząca do niewydolności nerek, objawy neurologiczne, poprzeczne zapalenie rdzenia, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i/lub mózgu.

Leczenie objawowe grypy, przeziębienia i infekcji grypopodobnych

Leczenie należy zacząć od leku przeciwbólowego, przeciwzapalnego i przeciwgorączkowego. Pożądane efekty przynosi też stosowanie diety lekkostrawnej; na czas choroby z żywienia należy całkowicie wyłączyć białka zwierzęce, gdyż powodują wzrost ciepłoty ciała. Ważne jest podawanie dużej ilości płynów, soków, jarzyn oraz wody mineralnej.

Katar

Przykrą dolegliwością towarzyszącą przeziębieniu jest katar, który wywołują rhinowirusy. Po przeniknięciu do błony śluzowej nosa wiążą się z nią przez specjalne wyrostki receptorowe. Następnie wnikają w komórki błony śluzowej i korzystając z ich struktury, budują własną, niszcząc jednocześnie żywiciela. Ich aktywność obnaża głębsze warstwy błony śluzowej, które stopniowo się złuszczają. Powoduje to stan zapalny, obrzęk i przekrwienie błony śluzowej, odczuwane jako „blokada”, „zatkanie”. Leczenie objawowe polega na podawaniu leków zmniejszających wysięk i udrażniających drogi oddechowe. W aptekach jest bardzo duży wybór kropli do nosa, zawierających np. chlorowodorek oksymetazoliny. Substancja ta powoduje zwężenie naczyń krwionośnych w błonie śluzowej nosa. Zmniejszony przepływ krwi powoduje ograniczenie obrzęku błony śluzowej. Poprawia się drożność przewodów nosowych, pacjent może znowu oddychać przez nos. Dodatkowo zatoki przynosowe są lepiej wentylowane i ułatwiony jest odpływ zalegającej w nich wydzieliny. Krople obkurczające stosuje się krótko – nie dłużej niż 4–5 dni i nie częściej niż 3–4 razy dziennie. Dłuższe stosowanie tych środków prowadzi do wtórnego obrzmienia śluzówki nosa, nieustępującego mimo podawania większej dawki. Dobrym sposobem na zatkany nos i wysuszone śluzówki są preparaty soli fizjologicznej. Można też skorzystać z aromaterapii. Warto zwrócić uwagę na kompozycję lewomentolu, kamfory, olejku eukaliptusowego i olejku terpentynowego. Uwolnione z nich lotne substancje czynne łagodzą objawy kataru, zatkanego nosa i kaszlu spowodowane przeziębieniem.

Zapalenie gardła

To inna uciążliwa dolegliwość w przeziębieniu – objawia się bólem, pieczeniem, drapaniem w gardle, uniemożliwiając swobodne oddychanie i przełykanie. Oferta preparatów polecanych w aptekach jest bardzo bogata. Są one pomocne, jeśli mamy do czynienia z bólem gardła o podłożu wirusowym. Należy zwrócić uwagę, iż celem leczenia w takim przypadku jest przyniesienie ulgi w objawach i zmniejszenie dyskomfortu, podczas gdy infekcja przebiega własnym tokiem. Preparaty te występują najczęściej w postaci tabletek lub pastylek do ssania, aerozoli, a ich stosowanie pobudza wydzielanie śliny, która nawilża gardło i w ten sposób wywiera działanie łagodzące. Ze względu na zawarte składniki, które determinują działanie terapeutyczne, preparaty „na gardło” można zakwalifikować do kilku grup:

• środki odkażające – o właściwościach antybakteryjnych i przeciwgrzybiczych,
• środki o dodatkowym działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym, np. aerozol lub pastylki do ssania,
• preparaty mające działanie miejscowo znieczulające, np. tabletki do ssania lub aerozol,
• ziołowe, zawierające surowce roślinne, takie jak szałwia (właściwości antyseptyczne), podbiał, porost islandzki (działanie łagodzące i powlekające), propolis, miód (właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze).

Kaszel

Podczas przeziębienia lub grypy występuje kaszel, jako odruch obronny, wywoływany przez nadmierne ilości wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych. Określenie charakteru kaszlu jest sprawą niezwykle istotną, od tego bowiem zależy, jaki rodzaj leku powinniśmy zastosować.

Kaszel suchy, tzw. nieproduktywny, pojawia się zwykle na początku infekcji. Pacjent odczuwa „drapanie w gardle”, jednak nie odkrztusza wydzieliny. Suchy kaszel jest bardzo męczący, towarzyszy mu niekiedy silne łzawienie. Często dochodzi do nocnych ataków, co w negatywny sposób oddziałuje na samopoczucie pacjenta.

Kaszel mokry, tzw. produktywny, rozwija się w miarę postępu choroby, gdy dochodzi do nagromadzenia wydzieliny w drzewie oskrzelowym. Pacjenci skarżą się na uczucie jej „zalegania” w klatce piersiowej. Mają też często trudności z zasypianiem, ponieważ wydzielina spływa po tylnej ścianie gardła, wywołując uczucie drażnienia i łaskotania.

Kaszel suchy, pojawiający się na początku infekcji wirusowej, jest uporczywą dolegliwością, której należy przeciwdziałać i hamować ją lekami przeciwkaszlowymi.

Kaszlu mokrego w żaden sposób nie należy hamować. Terapia powinna iść wręcz w odwrotnym kierunku. Stosowane leki wykrztuśne ułatwiają usunięcie wydzieliny z dróg oddechowych. Ponadto należy dbać o odpowiednio nawilżone pomieszczenia, wietrzyć je regularnie, pić dużo ciepłych napojów; w szczególności uporczywy suchy kaszel łagodzi herbata z miodem czy sokiem malinowym.

mgr farm. Tomasz Mrozowski