Pacjenci coraz częściej wybierają wypoczynek w krajach egzotycznych, które kuszą przepięknymi krajobrazami. Wyjazd do takiego miejsca wymaga jednak szczególnie starannych przygotowań pod kątem zdrowotnym. Istotna jest też ochrona przed komarami, które w rejonach tropikalnych przenoszą wiele groźnych chorób.

Szczepienia obowiązkowe i zalecane

Przed takim wyjazdem pacjent powinien pamiętać o wizycie u lekarza specjalisty w poradni chorób tropikalnych. Poradnie takie znajdują się praktycznie w każdym większym mieście. Lekarz poinformuje o programie szczepień ochronnych, udzieli informacji o zagrożeniach zdrowotnych w miejscu docelowym oraz poinstruuje, jak się przed nimi uchronić.

Wyróżniamy dwa rodzaje szczepień:

• obowiązkowe – za które płaci budżet państwa,
• zalecane – za które płacą pacjenci.

Bez wykonania szczepień obowiązkowych w danym kraju nie zostaniemy do niego wpuszczeni. Brak szczepień zalecanych nie pociąga za sobą takiej groźby, szczepienia te zwiększają jednak bezpieczeństwo, zapewniając większą ochronę zdrowia i życia. Ponieważ szczepienia nie działają od razu, a niektóre z nich podaje się kilka razy w różnych odstępach czasu, konieczne jest odwiedzenie lekarza co najmniej 8 tygodni przed planowaną podróżą. Koszty poniesione na profilaktykę zawsze są niższe niż koszty leczenia chorób zakaźnych i ich powikłań, koszty hospitalizacji czy koszty związane z przebywaniem na zwolnieniach lekarskich. Nowoczesne szczepionki są zwykle dobrze tolerowane i rzadko obserwuje się działania niepożądane. Mogą one wystąpić jako reakcja poszczepienna w ciągu pierwszych godzin w postaci: zaczerwienienia, obrzęku, bólu w miejscu wstrzyknięcia, podwyższonej temperatury ciała, gorszego samopoczucia. Przed wizytą w poradni należy przygotować informacje dotyczące zdrowia osoby wyjeżdżającej oraz samej podróży. Do informacji niezbędnych należą:

• cel podróży,
• planowany termin i charakter wycieczki,
• planowane elementy turystyki aktywnej,
• ostatnio przebyte choroby oraz ewentualne schorzenia przewlekłe,
• lista leków przyjmowanych na stałe,
• przebyte wcześniej szczepienia ochronne i stosowane w przeszłości leki przeciwmalaryczne,
• uczulenia na leki, białko jaja kurzego (składnik wielu szczepionek) lub inne substancje,
• ciąża lub planowane karmienie piersią podczas podróży,
• zaburzenia odporności podróżującego związane z przewlekłymi chorobami, zakażeniem HIV lub stosowaniem niektórych leków.

Międzynarodowa Książeczka Szczepień

W niektórych krajach do przekroczenia granicy niezbędna jest tzw. żółta książeczka szczepień, oficjalny dokument potwierdzający przebycie wymaganych szczepień. Szczepieniem obowiązkowym jest m.in. wakcynacja przeciw żółtej gorączce w przypadku wyjazdu w określone rejony (Afryka, Ameryka Południowa). W książeczce odnotowywane są też jednak szczepienia zalecane. Aktualnie obowiązujący w naszym kraju wzór tego dokumentu został ustalony przez Ministerstwo Zdrowia w 2010 roku.

Najlepszy środek odstraszający komary – na co zwrócić uwagę?

Podróżni powinni się też zaopatrzyć w odpowiednie produkty profilaktyczne, lecznicze oraz w ratunkowe środki opatrunkowe. Trudno bowiem przewidzieć, co przydarzy się na wyjeździe. Skład apteczki powinien być dostosowany indywidualnie do potrzeb i wymagań zdrowotnych podróżującego, długości wyjazdu oraz zagrożeń występujących w miejscach planowanego pobytu. Nieodzownym składnikiem takiej apteczki są środki odstraszające owady. Mowa o repelentach. W preparatach tego typu zazwyczaj znajdują się dwie substancje: ikarydyna lub DEET (N,N-dietylo-m-tuloamid). Niezależnie od substancji aktywnej, rodzaju i stężenia repelentu stosowanego bezpośrednio na skórę, każdy z nich wykazuje podobny mechanizm działania. Tworzy na skórze parującą warstwę ochronną o wyjątkowo nieprzyjemnym dla owadów zapachu. DEET został wprowadzony do użytku już w 1957 roku. Od tego czasu jest on używany powszechnie, co oznacza doskonale udokumentowaną historię stosowania przez ponad 50 lat. W dostępnych preparatach stężenie DEET zamyka się w widełkach od 20 do 50%. W przypadku rejonów tropikalnych zależy nam na dłuższym działaniu (6–8 godz.), a to możliwe jest przez odpowiednio wysokie stężenie substancji czynnej (50%). Trzeba też wziąć pod uwagę, że jedno opakowanie może nie wystarczyć. Preparaty zróżnicowane są bowiem pod względem gęstości. Ponadto na wydajność danego produktu ma wpływ również wilgotność i temperatura powietrza. W przypadku użycia środków w gorące i słoneczne dni, gdy wzmożona jest potliwość skóry, stosowanie może być częstsze. Preparaty na komary nie są wodoodporne. Zaleca się więc ponowną aplikację po każdej kąpieli. Jeśli była to kąpiel w wodzie morskiej, należy wcześniej spłukać słoną wodę z powierzchni skóry. Gdy środki aplikowane są zgodnie z zaleceniami pojedyncze opakowanie preparatu powinno wystarczyć na około 2 tygodnie codziennego stosowania przez jedną osobę. Pamiętać należy, że stężony preparat (DEET 50%) może być stosowany tylko przez osoby dorosłe. Rekomendując preparat pacjentowi warto też zwrócić uwagę na komfort stosowania (przyjemny zapach, konsystencja) i łatwą aplikacje (najlepiej spray). Wydanie produktu można uzupełnić o wskazówki praktyczne. Podczas pobytu należy unikać przebywania w terenie otwartym od zmierzchu do świtu (największa aktywność owadów), szczególnie w okolicy zbiorników wodnych. Należy nosić odpowiednie ubranie, a w pomieszczeniach zamkniętych powinno się stosować moskitiery, siatki na oknach oraz kratkach wentylacyjnych.

Preparaty dla dzieci – co wybrać i jak należy je stosować?

W przypadku dzieci sprawdzi się ikarydyna. W odpowiednim stężeniu zapewnia ona długotrwałą ochronę do 8 godz. w klimacie umiarkowanych i do 4 godz. w krajach tropikalnych. Może być stosowana zarówno przez dorosłych, jak i przez dzieci od 3. roku życia. Środek ten nie wywołuje podrażnień skóry i innych reakcji alergicznych. Przy stosowaniu tego typu środków w przypadku dzieci należy jednak zachować szczególne środki ostrożności. Takie preparaty u dzieci powinny być używane zawsze pod nadzorem osób dorosłych. Nie należy pozwalać, aby małe dzieci stosowały je samodzielnie. Nie należy ich aplikować na skórę pod ubraniem, na rany, skaleczenia, podrażnioną skórę lub w pobliżu żywności. Preparaty z ikarydyną świetnie sprawdzą się też w przypadku młodzieży uczestniczącej w koloniach, obozach i wyjazdach typu zielona szkoła.

Podsumowanie

Przed wyruszeniem w podróż, szczególnie do miejsc charakteryzujących się trudnymi warunkami klimatycznymi, niezbędne jest podjęcie odpowiednich kroków w celu redukcji ryzyka wystąpienia nieprzewidzianych problemów zdrowotnych. Istotne jest zwłaszcza przyjęcie obowiązkowych lub zalecanych szczepień ochronnych, skompletowanie apteczki (wyposażonej też w odpowiedni repelent). Do dzisiaj ze wszystkich testowanych związków DEET jest najbardziej skuteczny w odstraszaniu owadów. Od momentu jego wprowadzenia na rynek pozostał on najskuteczniejszym repelentem. Drugą skuteczną substancją czynną jest ikarydyna. Aplikacja repelentu powinna zostać każdorazowo poprzedzona sprawdzeniem opakowania preparatu i zapoznaniem się z dokładnymi wskazówkami dotyczącymi jego właściwego stosowania. Bardzo ważne jest zwrócenie uwagi na ograniczenia wiekowe (w żadnym wypadku nie wolno zalecać stosowania preparatu przeznaczonego tylko dla dorosłych osób u małych dzieci). Warto podkreślać to w rozmowie z pacjentem.