Częstość występowania GERD (ang. Gastroesophageal Reflux Disease), czyli choroby refluksowej przełyku to około 15–25 proc. wśród całej populacji krajów rozwiniętych [1]. W Polsce z tym problemem może się zmagać nawet 40 proc. osób [2]. Choroba ta znacząco obniża jakość życia pacjentów, przyczyniając się do ich gorszego funkcjonowania w wielu sferach życia.

Istota GERD

Dwoma organami, których dotyczy refluks, są przełyk i żołądek. Pierwszy z nich działa jak „zjeżdżalnia”. Jedzenie jest bowiem przesuwane do żołądka przez mięśnie ściany przełyku, angażując do procesu przełykania ponad 50 mięśni. Drugi zaś, żołądek, jest niczym „worek”. Pełni wiele funkcji, jest „organem zapasowym” i miejscem, w którym jedzenie jest magazynowane i częściowo modyfikowane w drodze złożonych reakcji fizykochemicznych, aby następnie przejść do jelita. Dokładna patofizjologia GERD nie jest do końca poznana. Jedna z teorii zakłada uszkodzenie śluzówkowych mechanizmów obronnych [3].

W jaki sposób żołądek i przełyk bronią się przed substancjami podrażniającymi?

W warunkach fizjologicznych błony śluzowe przełyku i żołądka zapobiegają działaniu substancji podrażniających przez mechanizmy obronne wykształcone na drodze naturalnej ewolucji. Należą do nich ślina i dwuwęglan w przypadku przełyku oraz śluz żołądkowy w przypadku żołądka. Są to niezwykle skuteczne mechanizmy, ale każdego dnia poddawane są próbie przez to, co jemy, przez palenie papierosów, zanieczyszczenia, wirusy i bakterie, a to z kolei może prowadzić do refluksu, nieżytu żołądka i kłopotów z trawieniem. Należy podkreślić, że są to zaburzenia posiadające wspólny mianownik: kontakt błon śluzowych z sokami żołądkowymi lub substancjami podrażniającymi. Klasyczne działania terapeutyczne w tych przypadkach koncentrują się na zmniejszaniu kwasowości soków żołądkowych. Nie we wszystkich przypadkach takie postępowanie przynosi efekty. Obserwacje dowodzą, że u około 30% pacjentów z GERD stosowanie leków z tej grupy okazuje się nieskuteczne. Przyczyną tego mogą być różnice osobnicze w aktywności metabolicznej cytochromu P450, co znajduje odzwierciedlenie w niższym stężeniu leku w osoczu i przez to słabszym hamowaniu wydzielania żołądkowego [3]. Poza tym stosowanie tego typu leków niesie za sobą zmiany środowiska żołądkowego. Musimy zawsze pamiętać, że produkcja kwasu przez żołądek jest ewolucyjną zdobyczą. Oznacza to, że jest ona niezbędna do przetrwania. Wyobraźmy sobie, że żołądek może wyprodukować do 2 litrów kwasu dziennie, a skutkiem „dezaktywacji” żołądka, a tym samym zmniejszenia produkcji kwasu, jest uniemożliwienie mu pełnienia jego funkcji życiowych, powodując zjawisko „odbicia”.

Funkcje kwasu w żołądku

Kwas pełni wiele funkcji, przede wszystkim ma działanie bakteriobójcze (tzn. zabija drobnoustroje) wobec licznych mikroorganizmów spożywanych wraz z jedzeniem; sprzyja przekształcaniu pepsynogenu w pepsynę, czyli wspomaga trawienie białek i ułatwia wchłanianie niektórych minerałów, takich jak wapń, magnez i żelazo. Zmniejszenie jego ilości może prowadzić do wielu problemów, jak np. zwiększona proliferacja bakterii, zarówno w żołądku, jak i w jelicie, ze zwiększonym ryzykiem infekcji przewodu żołądkowo-jelitowego, wywołanych bakteriami, takimi jak Salmonella i Campylobacter.

Ochrona żołądka i przełyku jest możliwa bez pozbywania się kwaśnego wroga

Nowe podejście umożliwiające leczenie zaburzeń przewodu żołądkowo-przełykowego polega na skoncentrowaniu się na utrzymaniu optymalnej sprawności tego odcinka, przy jednoczesnym uwzględnieniu jego złożoności i funkcji. Unikając „wyłączania” żołądka przez zmniejszanie wydzielania kwasu, wzmacnia się i wspiera mechanizmy bariery fizjologicznej, które pozwalają błonie śluzowej przetrwać w tak nieprzyjaznym środowisku. Badania przeprowadzone w oparciu o Evidence Based Medicine skupiły się na określonych kategoriach substancji zdolnych do działania fizjologicznego, tj. tworzących w błonach śluzowych zarówno przełyku, jak i żołądka film ochronny o „efekcie bariery”. Są one w stanie udoskonalić właściwości obronne śluzu fizjologicznego, chroniąc go przed bezpośrednim kontaktem z substancjami podrażniającymi.

Podsumowanie

Częstość występowania GERD powoduje, że jest to istotny problem społeczny. Przyczynia się do tego jego wieloletnie występowanie, a także skłonność do nawrotów choroby i możliwość poważnych powikłań. W leczeniu pacjentów z GERD jedynie holistyczne podejście warunkuje sukces terapii.

Piśmiennictwo:

1. Dent J., El-Serag H.B., Wallander M. Epidemiology of gastro-oesophageal reflux disease: a systematic review. Gut 2005; 54: 710–717.
2. Ziółkowski B.A., Pacholec A., Kudlicka M. i wsp. Epidemiologia dolegliwości brzusznych w polskiej populacji. Przegląd Gastroenterologiczny 2012; 7: 20–25.
3. Korzonek M, Dziergas A, Kuczyńska M. Choroba refluksowa przełyku (GERD) – problem wciąż aktualny. Forum Medycyny Rodzinnej 2014, 8(5): 201–210.