Zaparcia to jedne z najczęstszych dolegliwości, z którymi pacjenci zgłaszają się po poradę do apteki. W większości przypadków są łatwe do opanowania, ale czasem znacznie utrudniają życie. Niemożność oddania stolca, związane z tym bóle brzucha oraz złe samopoczucie wpływają na psychikę i rzutują na normalne funkcjonowanie.

Prawidłowy mechanizm wypróżnienia

Prawidłowe wypróżnienie jest wynikiem złożonej gry skurczów i rozkurczów zarówno mięśni gładkich, jak i prążkowanych. Najsilniejszym bodźcem pobudzającym perystaltykę jelita grubego jest przebudzenie ze snu i wypełnienie żołądka posiłkiem po nocnym wypoczynku. Wyzwala to odruch żołądkowo-okrężniczy, inicjujący motorykę propulsywną. Doznanie parcia jest wynikiem kontaktu stolca z receptorami czuciowymi kanału odbytu i podlega świadomej kontroli. Powstrzymywanie defekacji odruchowo zwalnia czas pasażu i wyzwala fale przeciwperystaltyczne, co powoduje cofanie się zawartości jelita grubego. Prawidłowo do wypróżnienia powinno dochodzić codziennie, ale w granicach normy przyjmuje się wypróżnienia co drugi dzień, pod warunkiem prawidłowej konsystencji i masy oddawanego stolca. Masa dobowo wydalanego stolca wynosi 150–200 g. W literaturze dostępnych jest wiele różnorodnych definicji zaparć, natomiast kluczowe znaczenie ma komfort pacjenta. Podczas gdy dla większości lekarzy synonimem zaparć jest oddawanie mniej niż 3 stolców na tydzień, pacjenci określają je jako utrudnione oddawanie stolca lub defekację z wysiłkiem, uczucie niepełnego wypróżnienia lub też oddawanie stolców o twardej konsystencji.

Mechanizm powstawania zaparcia

W warunkach fizjologicznych treść jelitowa ulega w okrężnicy zagęszczeniu w wyniku resorpcji wody. Jeśli treść pokarmowa zalega w jelicie grubym, występuje nadmierne odwodnienie i zagęszczenie mas kałowych, przez co są one zbite, twarde, w skąpej ilości i mimo że stolec jest oddawany codziennie, stanowi jednak pewien rodzaj zaparcia. W odczuciu pacjentów występuje też wrażenie niepełnego wypróżnienia, konieczności silnego parcia w czasie defekacji, długi czas poświęcany wypróżnieniu, stolce rzadkie, nieregularne, a także wypróżnienia codzienne, ale skąpe i zbite. Swoistą formą zaparć są tzw. fałszywe biegunki, czyli płynne wypróżnienia, występujące po wielodniowym zaparciu. Pojawiają się one wówczas, gdy w końcowym odcinku jelita grubego dojdzie do znacznego zatrzymania kału i jego dużego odwodnienia. Podrażnia to w następstwie błonę śluzową jelita, co doprowadza do oddawania płynnego stolca, w którym znajdują się zbite grudy kałowe różnej wielkości.

Przyczyny zaparć

Patogeneza przewlekłych zaparć jest złożona. Zaburzenia oddawania stolca mogą być spowodowane pojedynczym czynnikiem lub też być wykładnikiem wielu nakładających się na siebie przyczyn. Pierwotną przyczynę tej dolegliwości upatruje się w zaburzeniach czynności ośrodkowego układu nerwowego, nerwów i mięśni dna miednicy, zaburzeniach motoryki i drożności jelit, niewłaściwych zwyczajach żywieniowych. Zaparcia towarzyszą chorobom endokrynnym i metabolicznym, np. niedoczynności tarczycy, hiperkalcemii czy porfirii. Nierzadko przyczyna zaparcia tkwi w psychice – może wiązać się z depresją, anoreksją, obsesją „czystego wnętrza”. Także niektóre leki (przeciwdepresyjne, cholinolityczne, przeciwdrgawkowe, opioidy, preparaty żelaza i inne) mogą powodować problemy z wypróżnianiem. Jednak najczęściej dolegliwość ta, określana jako zaparcie czynnościowe, związana jest ze stylem życia i żywienia. Skąpe, ubogie w błonnik posiłki, mało ruchliwy tryb życia, sytuacyjne powstrzymywanie wypróżnienia, pośpiech, stres to najczęstsze przyczyny zaparć.

Odpowiednia dieta i zmiana stylu życia

W przypadku zaparć czynnościowych konieczna jest zmiana stylu życia oraz wdrożenie odpowiedniej diety wraz z piciem dużej ilości płynów, zwłaszcza wody mineralnej (2–3 l na dobę), ponieważ zbyt mała ilość spożywanych płynów źle wpływa na konsystencję kału i częstość wypróżnień. Bardzo skuteczne jest wypijanie na czczo szklanki wody w celu wywołania odruchu żołądkowo-okrężniczego. Konieczne jest unikanie produktów powodujących zaparcia (czekolada, kakao, mocna herbata). Należy zwiększyć aktywność fizyczną. Dieta musi być bogata w błonnik (tzw. dieta bogatoresztkowa), który jest naturalnym składnikiem diety bogatej w owoce, warzywa, soczewicę, fasolę i produkty pełnoziarniste. Spożywanie takich pokarmów chroni przed zaparciami, zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, cukrzycę i uchyłkowatość jelit. Błonnik, choć powszechnie uważany za niestrawny, uczestniczy w trawieniu, adsorbując wodę, dzięki czemu zwiększa objętość mas kałowych; stają się one rzadsze i łatwiej przechodzą przez światło jelit. Skraca to czas przebywania resztek pokarmowych w organizmie i zmniejsza ryzyko rozwoju zmian w komórkach wskutek działania czynników rakotwórczych, które powstają podczas rozkładu niektórych pokarmów, szczególnie mięsnych. Istnieją różne rodzaje błonnika – niektóre są białkami, inne węglowodanami. Z kolei błonnik rozpuszczalny, znajdujący się w owsie, posiada zdolność łączenia się z cząsteczkami cukru. Zwalniając wchłanianie węglowodanów, pomaga utrzymać stały poziom cukru w krwi (ważne w cukrzycy). Najlepiej dostarczać błonnika z różnych źródeł, takich jak np. owies, soczewica, fasola, produkty zbożowe, orzechy, owoce bądź surowe warzywa. Osoby cierpiące na zaparcie powinny spożywać 20–40 g włókien pokarmowych, które zwiększają masę stolca, przyspieszają pasaż treści jelitowej i częstość wypróżnień. Taką ilość zapewnia spożycie 3 łyżek otrąb i 1/4 kg owoców i warzyw. Przeciętna dieta europejska dostarcza 12–18 g włókien pokarmowych dziennie. Ich wartościowym źródłem jest pszenica, a także otręby pszenne, warzywa (poza marchwią, kapustą i ziemniakami) oraz owoce. Produkty wskazane zawierające powyżej 10 g włókien roślinnych w kilogramie to: otręby, suche warzywa strączkowe, brukiew, suszone morele, śliwki, orzechy. Produkty wskazane zawierające 5–10 g włókien roślinnych/1 kg to: chleb razowy, zielony groszek, fasolka, szpinak, płatki owsiane, musli, rodzynki, daktyle, figi. Uzupełnianie diety błonnikiem nie jest zalecane u osób ze zwężeniami przewodu pokarmowego oraz ze zwiotczeniem jelita grubego. W leczeniu przewlekłych zaparć warto wprowadzić też w życie regularną aktywność fizyczną. Nie muszą to być oczywiście intensywne treningi na siłowni. Na przewlekłe zaparcia szczególnie dobrze działają te ćwiczenia, które angażują mięśnie brzucha, przez co poprawiają sprawność procesów trawiennych i przyspieszają tak istotną perystaltykę jelit. Ciągły stres i zbyt duża ilość używek (kawa, alkohol) oraz palenie papierosów to także częste przyczyny zaparć.

Konsekwencje zaparć

Zalegające masy kałowe wyrządzają wiele szkód. W konsekwencji mogą się pojawić stany zapalne, poranienia okolic odbyt oraz guzki krwawnicze. Nawracające zaparcia to także problem natury psychologicznej, który powoduje wtórne narastanie problemów z wypróżnieniem (niemiłe doświadczenia mogą sprzyjać wstrzymywaniu i rezygnacji z wypróżnienia).

Problem nadużywania leków przeczyszczających

Terapia zaparć to problem dość złożony, który musi uwzględnić wiele czynników. Ważne jest usunięcie przyczyny, a więc leczenie chorób stanowiących bezpośredni powód dolegliwości oraz odstawienie leków wywołujących zaparcie. Apteki dysponują dużym arsenałem leków ziołowych i syntetycznych. Niestety okazuje się, że wiele z nich to jedynie krótkotrwałe rozwiązanie. Przewlekłe stosowanie typowych środków przeczyszczających doprowadza bowiem do rozwoju „syndromu jelita leniwego”. Oznacza to, że pacjentowi coraz trudnej jest się wypróżnić bez wspomagania. Co więcej – potrzebne są coraz większe dawki leku do osiągnięcia poprzedniego efektu.

Wspieranie fizjologii

Kiedy pacjent zmaga się z problemem zaparć spowodowanych spowolnionym pasażem jelitowym, warto poszukać łagodniejszego rozwiązania, które:

• pomaga odblokować jelita, zwiększając częstotliwość wypróżnień, a także zmniejszając napięcie, które może powodować ból;
• nadaje się również do długotrwałego stosowania, przyczyniając się w ten sposób do poprawy jakości życia, którą ten rodzaj problemu wystawia na ciężką próbę.

Odpowiedzią na te wyzwania jest opracowanie przez firmę Aboca wyrobu medycznego, pozwalającego na modulowanie wielu funkcji normalnie wykorzystywanych przez jelito w celu regulacji pasażu i wspomagania wypróżniania.

Nasze jelito jest bardzo złożonym organem. Ruchy jelita są wynikiem wielu wzajemnych powiązań łączących wszystkie jego części. Dlatego ważne jest, aby stymulować pasaż poprzez oddziaływanie na jelito na wielu poziomach, aby wspomóc:

• zwiększenie ruchliwości jelit, stymulując skurcze jelit na wielu poziomach w celu uzyskania skoordynowanej odpowiedzi na fizjologiczne bodźce perystaltyczne;
• zwiększenie nawodnienia stolca w celu ułatwienia jego przepływu przez ściany jelita i zwiększenia efektu stymulującego;
• zwiększenie ochrony ściany jelita poprzez działanie miejscowe;
• modulowanie stanu zapalnego w jelicie cienkim i jelicie grubym oraz redukcję stresu oksydacyjnego wywołanego przez kał zalegający w jelicie.

Jest to osiągalne dzięki odpowiednio dobranemu kompleksowi składników, które oddziałują na wiele funkcji jelita, wykorzystywanych do regulacji pasażu jelitowego (senes wąskolistny, cykoria podróżnik, koper włoski, mniszek lekarski, kminek zwyczajny i kmin rzymski, kompleks polifenolowy z flawonoidami i sennozydami ≥ 3,1%).

Podsumowanie

Zaparcia są powszechnym, przewlekłym schorzeniem przewodu pokarmowego, które w sposób istotny wpływa na jakość życia pacjentów. Nie wolno ich lekceważyć, gdyż brak leczenia lub niewłaściwe postępowanie może prowadzić do szeregu poważnych konsekwencji. Warto wspierać pacjenta wskazówkami w zakresie zmiany w diecie i stylu życia oraz łagodnymi, dobrze przebadanymi preparatami, które nie zaburzają fizjologii i nie rozleniwiają jelit, a skutecznie im pomagają. Zawsze warto też doradzić konsultację z lekarzem, gdy w stolcu znajduje się krew, pacjent odczuwa uporczywy ból brzucha lub naprzemiennie występują u niego dni z zaparciami i dni z miękkimi stolcami.