Zaparcia stanowią powszechny problem zdrowotny, dotykający zarówno dorosłych, jak i dzieci. Niezależnie od rozpatrywanej populacji często wynikają z nieprawidłowych nawyków żywieniowych lub stresu i mogą prowadzić do uszkodzeń błony śluzowej odbytu, powodując ból oraz lęk przed kolejną defekacją.

Zaparcia – epidemiologia

Zaparcia stanowią istotny problem społeczny i w znacznym stopniu obniżają jakość życia. Z uwagi na subiektywny charakter dolegliwości trudno ustalić precyzyjną definicję, a przez to również dokładną częstość ich występowania [1]. Kluczowe znaczenie ma zdanie pacjenta. Podczas gdy dla większości lekarzy synonimem zaparć jest oddawanie mniej niż 3 stolców na tydzień, sami pacjenci określają je jako utrudnione oddawanie stolca, uczucie niepełnego wypróżnienia bądź oddawanie stolców o twardej konsystencji [2]. Zaparcia są niezwykle częstą dolegliwością dotyczącą nawet około 24% populacji [2]. Do najczęstszych postaci należą zaparcia nawykowe, powstałe na skutek nieprawidłowego stylu życia (diety ubogoresztkowej, niskiej podaży płynów, zbyt małej aktywności fizycznej) [4]. Problem ten dotyka też bardzo często dzieci [3]. Rozpoznawane są one zwykle powyżej 3. roku życia. W tym wieku bowiem większość dzieci nabywa umiejętność świadomej kontroli odruchu defekacyjnego [4].

Błędne koło zaparć

Sygnał, jakim jest posiłek, powoduje uruchomienie cyklu procesów, których efektem końcowym jest oddanie stolca. W warunkach stresu zaciskany jest zewnętrzny zwieracz odbytu i mięśnie pośladkowe, co tłumi odruch osłabiając defekację [4]. Jednocześnie pobudzony układ sympatyczny powoduje wzmożenie napięcia mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu. Dłuższy czas pasażu prowadzi do wzrostu wchłaniania zwrotnego wody i stolec staje się twardy, a jego wydalenie często bolesne. Jeśli pacjent doświadcza dyskomfortu podczas wypróżnień, powstrzymuje się od wizyt w toalecie [4]. Świadome wstrzymywanie się od wypróżniania prowadzi do zaparć nawykowych. Te z kolei sprzyjają pojawieniu się patologicznych stanów, które powodują jeszcze większy ból podczas defekacji. Tak powstaje „błędne koło zaparć”. W przypadku dzieci dochodzą jeszcze szczególne czynniki psychiczne – oddawanie stolca staje się powoli centrum zainteresowania całej rodziny, często prowadząc do licznych frustracji przekładanych na dziecko, a to może nasilać zaparcie [5].

Rola błony śluzowej odbytu

Wspominając o „błędnym kole zaparć” warto podkreślić rolę błony śluzowej odbytu. Jej ciągłość ma istotne znaczenie w kontekście komfortu pacjenta. Niestety, w wyniku przewlekłych zaparć śluzówka jest narażona na szereg czynników drażniących: tarcie i ucisk przez twardy stolec, mikrourazy w trakcie forsownych prób defekacji. U dzieci i niemowląt dodatkowym czynnikiem ryzyka są słabiej rozwinięte mechanizmy ochronne. Dlatego właśnie w tej grupie pacjentów prewencja urazów i ochrona delikatnej tkanki nabiera szczególnego znaczenia.

Perspektywa pacjenta – co naprawdę liczy się w terapii

Z perspektywy pacjenta – a w przypadku dzieci istotna jest również perspektywa ich opiekunów – liczy się nie tylko skuteczność, ale i komfort stosowania. Preparat nie powinien powodować pieczenia ani nasilenia stanu zapalnego. Wręcz odwrotnie – ma zapewniać fizjologiczny i zrównoważony bodziec aktywujący defekację. Nie może też prowadzić do uzależnienia i musi być łatwy w aplikacji. W dobie rosnącej świadomości zdrowotnej i obaw przed „chemią”, preferowane są wyroby zawierające składniki pochodzenia naturalnego, przebadane klinicznie i dopasowane do pacjenta (nie tylko jego wieku, ale i szczególnych potrzeb – dotyczy to przede wszystkim niemowląt, kobiet karmiących piersią czy ciężarnych). Niezwykle istotne jest także przerwanie tzw. „błędnego koła zaparć” – złagodzenie podrażnienia podczas defekacji, dzięki czemu pacjent nie obawia się już wizyt w toalecie.

Zaparcia – postępowanie

Na rynku dostępnych jest wiele preparatów stosowanych w leczeniu zaparć, zarówno bez recepty, jak i na receptę. Chociaż większość z nich wykazuje wysoką skuteczność w krótkoterminowym łagodzeniu objawów, to nie są one pozbawione ograniczeń. Niektóre mogą prowadzić do działań niepożądanych, takich jak:

• zaburzenia elektrolitowe w wyniku nadmiernej utraty wody i jonów,
• przyzwyczajenie jelita do działania środka przeczyszczającego, co może prowadzić do tzw. zespołu „leniwego jelita” i konieczności zwiększania dawek,
• podrażnienie błony śluzowej odbytu.

W kontekście dzieci te działania niepożądane nabierają szczególnego znaczenia. Nieprzyjemne doznania związane z bólem lub pieczeniem mogą bowiem bardzo szybko prowadzić do wtórnego lęku przed defekacją. Dlatego coraz większy nacisk kładzie się nie tylko na skuteczność, ale również na profil bezpieczeństwa, łagodne działanie i dodatkowe właściwości – ochronę błony śluzowej odbytu i zapobieganie jej uszkodzeniom. Kompleksowe rozwiązanie terapeutyczne oferują wyroby medyczne bazujące na substancjach naturalnych, jak mikrowlewki na bazie miodu wzbogacone frakcją polisacharydową, które łączą zrównoważone działanie wypróżniające, ochronne i łagodzące błonę śluzową odbytu. Te wyroby są odpowiednie dla dorosłych i dzieci, a ich skuteczność i bezpieczeństwo są potwierdzone dowodami naukowymi [6]. Miody nadają produktowi działanie osmotyczne, uzyskane dzięki wysokiemu stężeniu cukrów prostych, a także soli mineralnych. Z kolei frakcja polisacharydowa, dzięki właściwościom powlekającym, pomaga w redukcji podrażnień oraz uszkodzeń mechanicznych, co jest istotne dla poprawy komfortu i zdrowia pacjentów.

Rola farmaceuty

Farmaceuci odgrywają kluczową rolę nie tylko w rekomendacji odpowiedniego produktu, ale także edukacji pacjentów i ich opiekunów. Powinni informować o znaczeniu ochrony błony śluzowej odbytu, doradzać w wyborze odpowiednich preparatów oraz promować zdrowe nawyki. Jedną z najważniejszych przyczyn występowania zaparć jest niewystarczające spożycie błonnika. Produkty zawierające błonnik ułatwią oddawanie stolca i poprawią rytm wypróżnień. Ponadto należy informować o tym, jak dbać o odpowiednie nawodnienie organizmu oraz jak istotna jest odpowiednia aktywność fizyczna. Zaparcia są bardzo silnie związane z brakiem ruchu. U zdrowych osób aktywność fizyczna pobudza motorykę jelita grubego. Zastosowanie umiarkowanego wysiłku fizycznego istotnie poprawi konsystencję stolca i zmniejszy ilość gromadzących się gazów [2]. Szczególny nacisk należy położyć również na to, aby pacjent nie wstrzymywał potrzeby defekacji i przyjął prawidłową postawę (pochylenie się do przodu z uniesieniem kolan powyżej bioder i oparciem stóp na wzniesieniu). Należy ponadto unikać nadmiernego naprężania się w trakcie defekacji oraz przebywać w toalecie maksymalnie przez 5–10 minut [2].

Podsumowanie

Zaparcia to problem, z którym każdego dnia zmagają się pacjenci w różnym wieku. To dolegliwość często bagatelizowana, ale potrafiąca znacząco wpływać na jakość życia – zarówno dzieci, jak i dorosłych. W aptekach coraz częściej spotykamy rodziców, którzy – szukając skutecznego i delikatnego rozwiązania dla swoich dzieci – stają przed trudnym wyborem: jak pomóc dziecku bez wywoływania kolejnego dyskomfortu i bez obaw o skutki uboczne? To właśnie w aptece często padają pierwsze pytania zaniepokojonych rodziców: „Dlaczego ono tak płacze przy wypróżnianiu?”, „Czego mogę użyć, żeby nie bolało?”. Farmaceuci mają dziś znacznie szerszą rolę niż rekomendacja odpowiedniego produktu. Edukacja w zakresie odpowiedniego nawodnienia, diety bogatej w błonnik, aktywności fizycznej – to jedno. Drugim filarem powinna być znajomość dostępnych rozwiązań, które nie tylko przynoszą ulgę, ale również chronią wrażliwe okolice odbytu. To niezwykle ważne i okazuje się, że mamy obecnie możliwości, by działać wielotorowo. Takie interdyscyplinarne podejście, połączone z edukacją i zmianą stylu życia, jest kluczem do sukcesu terapeutycznego. Dobrze dobrane produkty, wiedza o mechanizmach ich działania i empatyczna rozmowa, to obecnie złoty standard w leczeniu tak pozornie prostego, a jednak złożonego problemu, jakim są zaparcia.

Piśmiennictwo:

1. Hermann J., Kościński T., Drews M. Praktyczne zasady postępowania w zaparciach u dorosłych. Ginekol Pol. 2012, 83: 849–853.
2. Daniluk J. Przewlekłe zaparcia – niedoceniany problem kliniczny. Gastroenterologia Kliniczna. 2018, 10, 1: 1–13.
3. Gaweł E., Romańczuk B. Zaparcia u dzieci – standardy terapeutyczne. Lekarz POZ, 2021, 4: 309–312.
4. Jończyk-Potoczna K., Ignyś I., Krawczyński M. Zaparcia u dzieci. Borgis – Nowa Pediatria. 2003, 2: 133–138.
5. Albrecht P. Czynnościowe zaparcie stolca u dzieci. Dostęp on-line (12.04.2025): https://forumpediatrii.pl/artykul/czynnosciowe-zaparcie-stolca-u-dzieci
6. Strisciuglio C., Coppola V., Russo M., Tolone C., Marseglia G.L., Verrotti A., Caimmi S., Caloisi C., D’Argenio V., Sacchetti L. i Staiano A. (2021). Promelaxin Microenemas Are Non-inferior to Oral Polyethylene Glycol for the Treatment of Functional Constipation in Young Children: A Randomized Clinical Trial. Front. Pediatr.9:753938. doi: 10.3389/fped.2021.753938