Czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego (CZPP) charakteryzują się zmianą w normalnej aktywności przewodu pokarmowego, a ostatnimi czasy nabierają istotnego znaczenia również w wieku dziecięcym. CZPP przybierają postać szerokiej gamy zaburzeń, z których jednym z najczęstszych są zaparcia.

Czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego (CZPP) są w wieku dziecięcym bardzo rozpowszechnione z co najmniej czterech powodów. Po pierwsze, kład pokarmowy, podobnie jak układ oddechowy, jest „bezpośrednim mediatorem” relacji ze środowiskiem, będąc zawsze w bliskim kontakcie ze światem zewnętrznym (żywnością i mikroorganizmami). Po drugie, szczególnie w pierwszych latach życia, u dzieci występuje instynktowna reakcja „wkładania wszystkiego do buzi”, czyli wykorzystywania jamy ustnej jako organu służącego eksploracji. Po trzecie, układ odpornościowy dojrzewa w ciągu pierwszych 10 lat życia, a tym samym niekiedy nie jest w stanie natychmiast i skutecznie poradzić sobie z pojawieniem się mikroorganizmów. Czwarty powód związany jest z koncepcją osi jelitowo-mózgowej, czyli dwukierunkowej relacji łączącej mózg i przewód pokarmowy, która z jednej strony pociąga za sobą wrażliwość jelita w obliczu różnych stanów emocjonalnych (wystarczy pomyśleć o skutkach niepokoju czy lęku dla prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego), a z drugiej strony, znowu przez mikrobiotę, wyjaśnia ścisłą korelację między lękiem/nastrojem, zaburzeniami jelitowymi i dysbiozą.

Koncepcja czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego

Po przeanalizowaniu powyższych kwestii należy zdefiniować czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego. Jak sama nazwa wskazuje, charakteryzują się one zmianą w normalnej aktywności przewodu pokarmowego, a ostatnimi czasy nabierają istotnego znaczenia również w wieku dziecięcym. CZPP przybierają postać szerokiej gamy zaburzeń, z których jednym z najczęstszych są zaparcia.

Zaparcia

Mianem zaparć określa się zmniejszenie częstości wypróżnień, co często powiązane jest z bardziej zwartymi stolcami i ewentualnie bólem przy ich oddawaniu. W celu zdefiniowania tej dolegliwości sformułowane zostały precyzyjne kryteria kliniczne, „Kryteria Rzymskie”. Zaparcia czynnościowe są powszechne w okresie dzieciństwa, a średnia częstość ich występowania na świecie wynosi 3%, przy czym jest ona zróżnicowana geograficznie [1].

Sytuacje sprzyjające pojawieniu się zaparć, nawet przejściowych, mogą występować od pierwszych miesięcy życia i przez cały okres dzieciństwa. Problem ten zwykle ustępuje samoistnie w ciągu kilku miesięcy, ale jest powodem nieustannego niepokoju ze strony rodziców. Również sposób karmienia może wpływać na powstawanie zaparć, np. niemożność karmienia piersią przez matkę i stosowanie mleka modyfikowanego, przejście z mleka matki na mleko modyfikowane, włączenie pierwszych posiłków o stałej konsystencji, spożywanie niewielkiej ilości błonnika (mało owoców i warzyw) lub wody. W wieku od 2 do 4 lat często to samo dziecko sprzeciwia się potrzebie wypróżniania i z własnej woli wstrzymuje oddawanie stolca nawet przez kilka dni. Powoduje to zwiększenie suchości stolca, który jako twardszy jest również trudniejszy do wydalenia, a to skutkuje bólem przy przechodzeniu przez odbyt. Powstaje zatem błędne koło, ponieważ dziecko zapamiętuje ból odczuwany podczas wypróżniania i powstrzymuje się jeszcze bardziej, próbując go uniknąć. Aby zapobiec temu problemowi należy działać na jego przyczyny. W większości przypadków kluczowe jest naprawienie wszelkich błędów żywieniowych, przeciwdziałanie siedzącemu trybowi życia i usystematyzowanie swoich nawyków. Główną rolę w procesie wypróżniania odgrywa błona śluzowa odbytu, która – dzięki swojej rozbudowanej sieci unerwienia – jest w stanie koordynować złożonym mechanizmem wypróżniania. W przypadku trudności z wypróżnianiem trzeba podjąć działania na poziomie odbytu, stosując odpowiednio wyważone bodźce, które nie podrażniają błony śluzowej, i tak już uszkodzonej przez zalegający stolec, a jednocześnie nie zmieniają jej stopnia wrażliwości, przerywając w ten sposób błędny cykl zaparcia–ból–zaparcia.

Cenną pomocą mogą być mikrowlewki na bazie kompleksów z miodów nektarowych i spadziowych, wzbogacone o frakcje polisacharydowe aloesu i ślazu dzikiego. Rozwiązania te pobudzają wypróżnianie nie poprzez mechanizm o charakterze podrażniającym, lecz za pomocą zbilansowanego działania osmotycznego na błonę śluzową odbytu. Ponadto dzięki swoim właściwościom podobnym do śluzu oraz odpowiedniej lepkości, wspomagają przesuwanie się stolca, imitując działanie nawilżające śluzu fizjologicznego.

Niedawno przeprowadzone badanie kliniczne wykazało nie mniejszą skuteczność kompleksu substancji naturalnych w porównaniu z Peg 4000, związkiem będącym punktem odniesienia w leczeniu zaparć, zdolnym do zmiękczania stolca i ułatwiającym wypróżnianie. Kompleks naturalny, dzięki wyjątkowemu połączeniu substancji, przylega do powierzchni nabłonka odbytu, gdzie tworzy fizyczną barierę ochronną, a jednocześnie wykazuje działanie nawilżające, które ułatwia przesuwanie stolca i zmniejsza jego ocieranie się o błonę śluzową. Szczególnie ważne są dane dotyczące stosowania mikrowlewek na etapie leczenia w zależności od potrzeb, które jest znacznie mniejsze niż w przypadku Peg, przy takim samym wskaźniku odpowiedzi klinicznych w dwóch grupach poddawanych leczeniu. Wskazuje to na wyraźniejszą skuteczność kompleksu naturalnego w przywracaniu fizjologicznej funkcji jelit [2].

Rola rodziców w ograniczeniu występowania zaparć u dzieci

Niezależnie od przyczyn zaparć u dziecka, ważne jest, aby rodzice wykształcili u dziecka pewne nawyki, które będą sprzyjały regularnemu wypróżnianiu. Przede wszystkim pozytywny wpływ na wypróżnianie ma zróżnicowana dieta, z odpowiednią ilością błonnika. Prawidłowy i zbilansowany sposób odżywiania wspomaga pasaż jelitowy. Bardzo ważna jest również regularna aktywność fizyczna oraz ruch. Po drugie, należy zadbać o regularne wizyty dziecka w toalecie, utrwalając tym samym dobre dla najmłodszych nawyki. Choć dorośli mogą niepokoić się nagłym wystąpieniem zaparć u dzieci, ważne jest, aby nie przyczyniać się do pojawienia się u swoich pociech niepokoju lub zdenerwowania. Istotne jest, aby nie wyrażać zaniepokojenia, ponieważ istnieje ryzyko spotęgowania u dzieci lęku związanego z załatwianiem swoich potrzeb.

Piśmiennictwo:

1 www.ncbi.nlm.nih.gov/books

2. Strisciuglio C. et al. Promelaxin Microenemas Are Non-inferior to Oral Polyethylene Glycol for the Treatment of Functional Constipation in Young Children: A Randomized Clinical Trial. Front Pediatr. 2021; 9: 753938. Opublikowano online 29.10.2021.