Sezon infekcyjny w pełni. Apteki są coraz liczniej odwiedzane przez pacjentów z różnego rodzaju kaszlem – suchym lub mokrym. Rynek apteczny oferuje szereg dedykowanych tego typu objawom preparatów. Dużą popularnością wśród pacjentów cieszą się produkty o roślinnym składzie.

Pomimo tego rekomendacja optymalnego preparatu wcale nie jest łatwa. Na co zwrócić uwagę w wyborze?

Kaszel

Kaszel jest głównym, długo utrzymującym się objawem większości infekcji. Postępowanie w tym przypadku, wbrew powszechnej opinii, nie powinno polegać na hamowaniu samego odruchu kaszlu. Pamiętajmy bowiem, że kaszel jest reakcją obronną organizmu na obecność drobnoustrojów, które podrażniają błony śluzowe dróg oddechowych, powodując ich stan zapalny i zwiększoną produkcję śluzu [1]. Biorąc to pod uwagę warto podkreślić, że syropy o optymalnie dobranym, złożonym składzie mogą być bardzo skuteczne w łagodzeniu kaszlu infekcyjnego. Uwzględniają one bowiem różne mechanizmy działania, co sprzyja wielokierunkowemu wsparciu. Syropy o złożonym składzie zazwyczaj łączą składniki o działaniu wykrztuśnym, przeciwzapalnym, powlekającym oraz przeciwdrobnoustrojowym:

• działanie wykrztuśne – pomaga rozrzedzić i usunąć zalegający śluz, co wspomaga oczyszczanie dróg oddechowych i zmniejsza podrażnienie;
• składniki przeciwzapalne (flawonoidy) – zmniejszają stan zapalny błon śluzowych, co łagodzi objawy i przyspiesza regenerację;
• substancje powlekające (polisacharydy) – tworzą ochronną warstwę na błonach śluzowych, chroniąc je przed dalszym podrażnieniem i zmniejszając odruch kaszlu;
• działanie przeciwdrobnoustrojowe – ogranicza rozwój bakterii lub wirusów, wspomagając układ odpornościowy w zwalczaniu infekcji.

Syropy o złożonym składzie działają więc kompleksowo, łagodząc kaszel infekcyjny na kilku poziomach. Przykładem mogą być syropy zawierające połączenie właściwości grindelii, kocanki włoskiej oraz babki lancetowatej. Syropy te – klasyfikowane jako wyroby medyczne na bazie naturalnych substancji – działają przez przywracanie homeostazy błony śluzowej jamy ustnej i gardła, tworząc mukoadhezyjny film, który chroni drogi oddechowe przed patogenami oraz stanami zapalnymi wywołanymi przez czynniki podrażniające.

Bogactwo aktywnych składników grindelii (doględy)

Pierwsze wzmianki o niej pochodzą już z 1807 roku, a więc roślina ta ma bardzo długą historię stosowania. Naturalnie występuje głównie na obszarach obu Ameryk, gdzie od dawna ceni się ją za właściwości przeciwzapalne, wykrztuśne oraz antybakteryjne, a jej skuteczność znajduje dzisiaj potwierdzenie w badaniach laboratoryjnych. Grindelia łatwo adaptuje się do nowych warunków, co pozwala na jej uprawę w Europie. Ziele doględy znalazło najszersze zastosowanie w leczeniu chorób układu oddechowego z zalegającym śluzem. Wskazaniem do jego stosowania jest też kaszel suchy [2]. Grindelia zawiera bogactwo substancji bioaktywnych, takich jak flawonoidy, saponiny, diterpeny, kumaryny i olejki eteryczne. Każdy z tych składników odgrywa bardzo istotną rolę:

• flawonoidy – posiadają silne właściwości antyoksydacyjne i są kluczowe w łagodzeniu stanów zapalnych oraz wspieraniu odporności organizmu;
• saponiny – znane są ze swojego działania wykrztuśnego, co czyni je skutecznymi w leczeniu chorób układu oddechowego;
• diterpeny – posiadają właściwości przeciwbakteryjne i przeciwdrobnoustrojowe, wspomagając leczenie infekcji oraz działając łagodząco na układ oddechowy;
• kumaryny – wykazują działanie przeciwzapalne;
• olejki eteryczne – obecne są w dużych ilościach, co nadaje roślinom z rodzaju Grindelia charakterystyczny zapach, ale też stanowi dodatkowy mechanizm działania przeciwbakteryjnego [2].

Związki aktywne w tych roślinach pomagają rozszerzyć drogi oddechowe, działają przeciwzapalnie oraz antybakteryjnie, co wspiera organizm w walce z drobnoustrojami. Współczesne badania nad roślinami z rodzaju Grindelia pokazują, że ich działanie może być obiecujące nie tylko w tradycyjnych zastosowaniach, ale także w kontekście nowych form terapii naturalnych. Ze względu na wysoką zawartość substancji bioaktywnych, takich jak diterpeny i flawonoidy, badacze zwracają uwagę na ich potencjalne zastosowanie w farmacji, szczególnie jako naturalne środki wspomagające leczenie stanów zapalnych oraz infekcji bakteryjnych [2].

Babka lancetowata i jej właściwości

Babka lancetowata (łac. Plantago lanceolata) to roślina wykorzystywana od wieków w medycynie tradycyjnej. Naturalnie występuje na terenach Europy, Azji oraz Ameryki Północnej, a jej liście są cenione za działanie przeciwzapalne, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i wykrztuśne. Liście babki lancetowatej zawierają różnorodne substancje biologicznie czynne, które nadają jej właściwości lecznicze:

• polisacharydy – wykazują działanie ochronne na błony śluzowe, sprzyjając leczeniu stanów zapalnych górnych dróg oddechowych;
• glikozydy irydoidowe – związki o właściwościach przeciwzapalnych i przeciwdrobnoustrojowych, wspomagają redukcję stanów zapalnych oraz regenerację tkanek;
• fenolokwasy i flawonoidy – działają jako antyoksydanty, które neutralizują wolne rodniki, co sprzyja zdrowiu skóry oraz procesom regeneracyjnym;
• garbniki – wykazują właściwości ściągające, co jest pomocne przy leczeniu ran i stanów zapalnych;
• związki śluzowe – ułatwiają wykrztuszanie oraz łagodzą podrażnienia błon śluzowych w drogach oddechowych [3].

Babka lancetowata jest stosowana przede wszystkim w leczeniu stanów zapalnych górnych dróg oddechowych, takich jak kaszel, zapalenie gardła czy przeziębienia. Związki śluzowe i polisacharydy zawarte w liściach babki tworzą warstwę ochronną na błonach śluzowych, łagodząc podrażnienia i ułatwiając wykrztuszanie. Właściwości przeciwbakteryjne babki lancetowatej sprawiają, że stosuje się ją również przy leczeniu drobnych ran, owrzodzeń, a nawet ukąszeń owadów, gdzie wykazuje działanie przeciwzapalne i przyspieszające gojenie [3].

Kocanka włoska

Kocanka włoska (łac. Helichrysum italicum) jest rośliną z rodziny Asteraceae. Występuje głównie w regionach Morza Śródziemnego i wyróżnia się żółtymi kwiatostanami oraz charakterystycznym zapachem. Tradycyjne zastosowanie kocanki włoskiej jako rośliny leczniczej sięga czasów starożytnych. Historyczne zapisy wskazują na szerokie zastosowanie tej rośliny – od leczenia oparzeń i ukąszeń po choroby dróg moczowych i stany zapalne. Od XIX wieku Helichrysum italicum jest szeroko wykorzystywana w medycynie ludowej w terapii schorzeń układu oddechowego, trawiennego oraz skórnych stanów zapalnych. Badania sugerują, że najczęściej stosowane są ekstrakty z kwiatów lub olejek eteryczny tej rośliny, który wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwdrobnoustrojowe oraz wspomaga gojenie ran. Olejki eteryczne z kocanki włoskiej zawierają głównie monoterpeny, seskwiterpeny i acetofenony, które odpowiadają za właściwości terapeutyczne rośliny. Badania in vitro wykazują, że acetofenony oraz flawonoidy obecne w Helichrysum italicum mogą hamować wytwarzanie mediatorów zapalnych. Olejki i ekstrakty z tej rośliny wykazują również aktywność przeciwbakteryjną, szczególnie wobec bakterii Gram-dodatnich, takich jak Staphylococcus aureus, oraz przeciwwirusową, obejmującą wirusy opryszczki. Dodatkowo badania wskazują na działanie przeciwgrzybicze, co czyni kocankę włoską rośliną o szerokim potencjale terapeutycznym [4].

Rola farmaceuty

Kaszel jest jednym z najczęstszych objawów chorobowych wymagających porady farmaceutycznej. Biorąc pod uwagę ilość dostępnych preparatów, dedykowanych jego łagodzeniu, farmaceuta odgrywa tu niezbędną rolę. W rekomendacji optymalnego produktu warto uwzględnić złożony skład (mnogość związków aktywnych decydujących o wielokierunkowym działaniu). Jednym z przykładów jest naturalny kompleks molekularny zawierający polisacharydy, żywice i flawonoidy ekstrahowane z babki lancetowatej, grindelii i kocanki, połączone dodatkowo z miodem. Warto też dopytać pacjenta starannie o czas utrzymywania się objawu. Często wnikliwiej przeprowadzony wywiad wskazuje bowiem na zupełnie inne, poważniejsze niż infekcja przyczyny kaszlu, co wymaga konsultacji lekarskiej i specjalistycznej diagnostyki. Taki wywiad powinien uwzględniać współistnienie objawów alarmowych (duszność, ból w klatce piersiowej lub utrata masy ciała). Zmiana dotychczasowego charakteru przewlekłego kaszlu u pacjenta palącego papierosy wymaga wykluczenia nowotworu. Występowanie „szczekającego” kaszlu lub ataki kaszlu prowadzące do wymiotów wymagają rozważenia zakażenia krztuścem.

Piśmiennictwo:

1. Batura-Gabryel H., Kaszel – trudny problem kliniczny, Nowa Medycyna, 2012, 1: 7–9.
2. Nowak S., Magiera A., Kopka K., Kicel A., Olszewska M.A., Rodzaj Grindelia Wild źródłem cennych roślin leczniczych, Farm Pol, 2018, 74(9): 521–530.
3. Parus A., Grys A., Babka lancetowata (Plantago lanceolata L.) – właściwości lecznicze, Postępy Fitoterapii, 2010, 3: 162–165.
4. Viegas D.A. et. al., Helichrysum italicum: From traditional use to scientific data. Journal of Ethnopharmacology, 2014, 151: 54–65.