Nowotwory jajnika stanowią jeden z największych problemów onkologii ginekologicznej. Mimo postępu w rozwoju badań diagnostycznych, udoskonalania technik operacyjnych i wprowadzania nowych sposobów leczenia farmakologicznego, światowe raporty epidemiologiczne wskazują na stały wzrost zachorowalności na raka jajnika oraz brak wzrostu odsetka 5-letniego przeżycia.

Standaryzowany współczynnik zachorowalności na raka jajnika w Polsce w 1963 r. wynosił 5,9, a w 2002 r. wzrósł do 11,3. Zgodnie z danymi prezentowanymi przez GLOBOCAN 2008 zachorowalność na raka jajnika w krajach europejskich występuje na szóstym miejscu (po raku piersi, okrężnicy-odbytnicy, płuca, endometrium, szyjki macicy), natomiast śmiertelność spowodowana tym rakiem jest na piątym miejscu (po raku piersi, okrężnicy-odbytnicy, płuca i żołądka). Zatem raki jajnika stanowią pierwszą przyczynę zgonów z powodu nowotworów narządu rodnego kobiet.

Klasyfikacja nowotworów jajnika

Klasyfikacja i podział histopatologiczny nowotworów jajnika jest bardzo różnorodny, a bogactwo postaci morfologicznych często powoduje trudności klasyfikacyjne. Najczęściej występują guzy nabłonkowe, stanowiąc aż 85% wszystkich nowotworów tego narządu, dużo rzadziej nowotwory germinalne, gonadalne, mięsaki oraz guzy przerzutowe (najczęściej z nowotworów endometrium, szyjki macicy, jajowodu, piersi i przewodu pokarmowego). Złośliwe nowotwory nabłonkowe – raki – stanowią aż około 75% wszystkich guzów złośliwych jajnika.

Etiologia

Etiologia nowotworów jajnika jest wyjątkowo złożona. Zachorowalność na raka jajnika uwarunkowana jest: wiekiem, przeszłością położniczą, zaburzeniami endokrynologicznymi, czynnikami dietetycznymi i środowiskowymi, rasą oraz obciążeniem genetycznym. Zmiany nowotworowe jajnika występują w każdym wieku, jednak najczęściej rozpoznaje się je w okresie około- i pomenopauzalnym. Około 80–90% raków jajnika występuje u kobiet po 40. roku życia, a zaledwie 1% przed 20. rokiem życia. Częściej chorują kobiety, które nie rodziły i o mniejszej płodności, gdyż czynnikiem ryzyka jest „nieprzerwana owulacja”. Biorąc pod uwagę czynniki środowiskowe stwierdzono, że kobiety mające lepsze warunki życia, bardziej wykształcone oraz palące tytoń chorują częściej. Zaobserwowano również, iż małe spożycie zielonych warzyw oraz dieta wysokotłuszczowa zwiększają ryzyko wystąpienia raka jajnika.

Objawy

Bardzo poważnym problemem klinicznym związanym z rakiem jajnika jest fakt, iż najczęściej przebiega i rozwija się on bez uchwytnych objawów. Większość przypadków rozpoznawana jest dopiero wtedy, gdy choroba nowotworowa rozprzestrzeniona jest w całej jamie otrzewnowej. Do objawów swoistych, uzależnionych od wielkości, umiejscowienia i ewentualnego rozsiewu guza należą:

• ból w miednicy mniejszej o małym nasileniu,
• uczucie pełności w jamie brzusznej,
• powiększenie obwodu brzucha,
• zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (wzdęcia, zaparcia),
• zaburzenia ze strony układu moczowego (ucisk masy guza na pęcherz moczowy),
• uczucie zmęczenia,
• zmiana masy ciała.

Bardzo rzadko jako objaw raka jajnika obserwuje się nieprawidłowe krwawienie z dróg rodnych. Podsumowując, większość objawów prezentowanych nie ma wyraźnego tła ginekologicznego i nie alarmuje pacjentek o konieczności przeprowadzenia szybkiej ginekologicznej diagnostyki.

Diagnostyka

W dalszym ciągu, mimo rozwoju zaawansowanych technik diagnostycznych, raki jajnika rozpoznawane są zdecydowanie za późno. Najpewniej wynika to z faktu nieregularnej kontroli ginekologicznej pacjentek w okresie pomenopauzalnym. Regularnie wykonywane badanie ginekologiczne z oceną ultrasonograficzną narządów jest jedyną metodą wczesnego wykrywania nieprawidłowości w obrębie jajnika. Ogólnie dostępne badanie USG głowicą dopochwową umożliwia precyzyjną ocenę struktury tego narządu. Obrazowanie zmian jajnika, wykorzystując technikę dopplerowską, umożliwiającą ocenę angiogenezy naczyń w nowotoworach złośliwych, znacznie zwiększa czułość i swoistość tego badania. Biorąc pod uwagę olbrzymią ilość łagodnych nowotworów jajnika (torbieli, zmian litych) oraz braku typowych objawów klinicznych nowotworu złośliwego, właśnie obraz ultrasonograficzny jest podstawą różnicującą gruczolaki łagodne od raków. W przypadkach wątpliwych możliwe jest zobrazowanie guza jajnika przy pomocy tomografii komputerowej (TK) bądź rezonansu magnetycznego (MR) miednicy mniejszej. Kolejnym badaniem wykorzystywanym w diagnostyce onkologicznej jest pomiar stężenia markerów nowotworowych w surowicy. W przypadku raka jajnika przydatny okazał się marker CA 125. Zaobserwowano, iż około 80–85% pacjentek z rozpoznanym rakiem jajnika ma podwyższone stężenie CA 125. Jednak, jak większość markerów nowotworowych, nie jest on w 100% czuły i swoisty.

dr n. med. Joanna Syrycka