Problem suchej skóry dotyczy nawet około 20% populacji. Predysponowane są zwłaszcza kobiety w okresie menopauzalnym, pacjenci z chorobami dermatologicznymi, zaburzeniami endokrynologicznymi, chorobami wątroby, a nawet cukrzycą.

Dolegliwości związane z suchością skóry

Ten stan patologii skóry charakteryzuje się nadmiernym złuszczaniem, szorstkością powierzchni, obecnością rumienia, tendencją do pękania naskórka, występowaniem świądu, pieczenia, bolesności. Największe nasilenie dolegliwości zwykle stwierdza się na twarzy, grzbietach rąk i kończynach dolnych, głównie na podudziach. W obrębie skóry kolan, dłoni i podeszew nadmierna suchość cechuje się wzmożeniem fizjologicznego rysunku skóry, a w obrębie skóry owłosionej głowy – występowaniem złuszczania drobnopłatowego, łupieżopodobnego. U części osób obserwuje się rogowacenie mieszkowe na powierzchniach wyprostnych kończyn górnych, bocznej powierzchni ud oraz na podudziach.

Skóra sucha i jej podatność na wpływ rozmaitych czynników

Skóra sucha jest szczególnie podatna na bodźce środowiskowe: fizyczne (promienie ultrafioletowe, mróz, wiatr, wahania wilgotności powietrza) oraz chemiczne (woda, detergenty, składniki kosmetyków, takie jak barwniki, substancje zapachowe i konserwanty). W następstwie uszkodzenia płaszcza lipidowego na powierzchni oraz zaburzenia składu lipidów warstwy rogowej skóra sucha łatwo ulega podrażnieniom. W skład lipidów powierzchniowych wchodzą m.in. ceramidy, fosfolipidy, trójglicerydy, cholesterol i jego estry, siarczan cholesterolu. Skład ten jest zależny od wieku, płci, okolicy ciała, a także od pór roku, co tłumaczy występowanie suchości skóry w okresie zimy oraz u osób w starszym wieku – wówczas skład lipidów ma związek z obniżonym wytwarzaniem ceramidów, cholesterolu i wolnych kwasów tłuszczowych. Obecność tłuszczów w warstwie rogowej odgrywa istotną rolę w utrzymaniu bariery wodnej skóry i zapewnia właściwe uwodnienie keratynocytów. Właściwości hydrofilne keratyny i lipidów, a także obecność naturalnego czynnika nawilżającego (ang. Natural Moisturizing Factor, NMF) wpływają na prawidłowe nawilżenie naskórka, czego wyrazem jest jego elastyczność i odporność na uszkodzenia. NMF to mieszanina różnych związków, m.in. aminokwasów, mleczanów, amoniaku, soli sodowej kwasu piroglutaminowego, sodu, wapnia, potasu, magnezu i innych związków. NMF powinno stanowić 15–30% całkowitego ciężaru warstwy rogowej. Składniki płaszcza lipidowego zapobiegają utracie wody przez naskórek (ang. Trans Epidermal Water Loss, TEWL). Uważa się, że ok. 20% wody całego ustroju znajduje się w skórze, a dla prawidłowego funkcjonowania bariery naskórkowej niezbędne jest przynajmniej 10%. Płaszcz lipidowy łatwo ulega zniszczeniu z powodu częstego używania mydeł i detergentów, co prowadzi do utraty wody i jest przyczyną szorstkości, suchości i łuszczenia się skóry. Sucha skóra sprzyja również wnikaniu substancji drażniących i alergizujących powodujących powstawanie wyprysku. W następstwie drapania natomiast może dojść do pojawienia się wtórnej infekcji bakteryjnej.

Zdolność wiązania i zatrzymywania wody

Stwierdzono, że zdolność wiązania i zatrzymywania wody w naskórku jest związana z działaniem poszczególnych czynników wewnątrz- i zewnątrzpochodnych.
Do czynników wewnątrzpochodnych zaliczamy:
• uwarunkowane genetycznie zaburzenia rogowacenia i czynności naskórka (atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, rybia łuska);
• choroby przebiegające z zaburzonym wydzielaniem potu i łoju (np. łupież suchy, AIDS, stwardnienie rozsiane), choroby układowe (np. cukrzyca, przewlekła niewydolność nerek, niedoczynność tarczycy);
• odwodnienie organizmu (gorączka, biegunka, wymioty, leki moczopędne, niewystarczające spożycie wody);
• chronologiczne starzenie się skóry (z wiekiem postępuje ubytek kwasu hialuronowego, osłabienie hydrolipidowej bariery ochronnej naskórka oraz aktywność gruczołów łojowych).
Przyczyny zewnątrzpochodne obejmują:
• czynniki klimatyczne (promieniowanie UV, wiatr, wysokie i niskie temperatury powietrza);
• czynniki środowiskowe (klimatyzacja, światło jarzeniowe);
• czynniki zawodowe (toksyny, alergeny, czynniki infekcyjne);
• czynniki pielęgnacyjne (gorące kąpiele lub nadmierny kontakt z wodą, silnie odtłuszczające mydła, detergenty, niedostateczne zabiegi pielęgnacyjne);
• leki stosowane miejscowo i ogólnie (np. steroidy, dziegcie, retinoidy);
• niedobory pokarmowe, szczególnie awitaminozy (np. witaminy A).

Co uwzględnić rekomendując preparat?

Postępowanie w stanach przebiegających z suchością skóry zależy od przyczyny i nasilenia dolegliwości oraz ewentualnie od towarzyszącej choroby. Podstawowe znaczenie ma systematyczna, specjalistyczna pielęgnacja za pomocą emolientów. Jest to grupa preparatów, które utrzymują odpowiednie nawilżenie skóry, odbudowują płaszcz hydrolipidowy naskórka, łagodzą swędzenie i redukują podrażnienia. Na rynku aptecznym jest wiele takich dermoksometyków. Warto tutaj zwrócić uwagę na produkty, które są wyjątkowo łagodne dla bariery naskórkowej i które zawierają szczególnie cenne składniki aktywne takie jak L-arginina, niacynamid i mocznik. L-arginina (kwas 2-amino-5-guanidynowalerianowy) to aminokwas, którego właściwości doceniła także kosmetologia. Wpływa on na zwiększenie nawilżenia naskórka, wzmacnia barierę hydrolipidową, łagodzi objawy atopowego zapalenia skóry. Z kolei niacynamid, czyli pochodna witaminy B3, to składnik o działaniu wzmacniającym barierę ochronną, łagodzący, redukujący rumień, działający antyoksydacyjnie i przeciwzapalnie. Wartościowym składnikiem jest także mocznik. Zróżnicowane działania mocznika (w zależności od stężenia) daje ogromne możliwości jego zastosowania. Stosowany miejscowo łatwo wnika do warstwy rogowej naskórka, gdzie zwiększa zawartość wody w strukturach korneocytów oraz w obszarze cementu międzykomórkowego. Dzięki temu silnie nawilża. W wyższych stężeniach działa złuszczająco i sprawdza się jako składnik keratolityczny, kiedy mamy do czynienia z objawami rogowacenia.

Sucha skóra głowy
Problem wzmożonej suchości może też dotyczyć skóry głowy. Tu należy zwrócić uwagę na wybór jak najłagodniejszych preparatów myjących. Ich bezpieczeństwo w dużej mierze zależy od surfaktantów. Nazwa „surfaktant” pochodzi od angielskiego wyrażenia „surface active agent”, czyli substancja powierzchniowo czynna. Przyjmuje się, że surfaktanty anionowo czynne (te najpowszechniej używane) mają wysoki potencjał drażniący. Wykazują one różnego rodzaju niekorzystne oddziaływania z lipidami cementu komórkowego oraz z keratyną. W efekcie mogą powodować podrażnienia. Stosunkowo nową grupę surfaktantów stanowią surfaktanty na bazie aminokwasów (ang. Amino Acid-based Surfactants, AAS). Najczęściej stosowanymi obecnie są pochodne glicyny, alaniny oraz kwasu glutaminowego. Mają one mniejszy potencjał drażniący i pH zbliżone do odczynu skóry. Surfaktant to jednak nie wszystko, na co należy zwrócić uwagę wybierając specjalistyczny szampon. Łagodne preparaty myjące nie powinny zawierać substancji zapachowych oraz sztucznych barwników, które mogłyby dodatkowo podrażniać skórę. W przypadku, gdy mamy do czynienia z nadmiernie suchą skórą głowy z objawami rogowacenia sprawdzą się peelingi z wysokim stężeniem mocznika (30%). Żel o takim składzie nakłada się w niewielkiej ilości na skórę głowy i łagodnie wciera, a następnie pozostawia do wchłonięcia. Po 30–40 minutach wyczesuje się skórę głowy miękką szczotką i w razie potrzeby spłukuje.

Dodatkowe wskazówki dla pacjenta

Do podstawowych zasad postępowania w profilaktyce suchej skóry należy:
• unikanie częstej ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe, nawilżanie powietrza w pomieszczeniach;
• unikanie silnie odtłuszczających mydeł, detergentów, zapachowych soli do kąpieli i zastępowanie ich syndetami, zawierającymi składniki nawilżające i natłuszczające;
• regularne stosowanie wspomnianych już dermokosmetyków;
• picie około 2 litrów wody dziennie.

Podsumowanie

Rola farmaceutów wciąż rośnie. Nie należy zapominać, że specjalistyczna porada farmaceutyczna jest istotna nie tylko w kwestii bezpieczeństwa farmakoterapii, ale też w zakresie właściwej pielęgnacji wymagającej skóry. Wskazówki, których farmaceuta może udzielić pacjentowi nabierają szczególnego znaczenia w przypadku rozmaitych dermatoz (łuszczyca, atopowe zapalenie skóry), ale też w okresie jesienno-zimowym, kiedy włosy i skóra głowy są narażone są na niesprzyjające ich kondycji czynniki atmosferyczne. Przestrzeń na taką pogłębioną konsultację pojawia się niewątpliwie w gabinetach opieki farmaceutycznej. Miejmy nadzieję, że liczba aptek z takimi pokojami będzie sukcesywnie rosła.

dr n. med. Anna Winiarska