Dzięki słuchowi, możemy się komunikować, doznawać muzycznych wrażeń, orientować w otoczeniu, reagować na niebezpieczeństwo. Ważne jest, aby prawidłowo zadbać o narząd słuchu – uszy, które dzięki specyficznej budowie pozwalają na odbiór fal dźwiękowych i ich przetwarzanie. Rzadko pacjenci uświadamiają sobie, jak duże problemy mogą wyniknąć z nieprawidłowej ich higieny.

Ucho zbudowane jest z trzech części: ucha zewnętrznego, wewnętrznego i środkowego. Ucho środkowe (trąbka słuchowa, błona bębenkowa oraz jama bębenkowa z kosteczkami: młoteczkiem, kowadełkiem i strzemiączkiem) oraz wewnętrzne (receptory zmysłu równowagi i słuchu – narząd Cortiego, znajdujący się w ślimaku, przedsionek oraz kanały półkoliste), to bardzo delikatne organy, podatne na uszkodzenia. Przed niekorzystnymi czynnikami osłania je ucho zewnętrzne, które pełni nie tylko rolę ochronną, ale także wzmacnia dochodzące do uszu dźwięki.

Na ucho zewnętrzne składa się małżowina uszna czyli fałd skóry wzmocniony chrząstką oraz przewód słuchowy ze­wnętrzny, przez który fale dźwiękowe docierają do błony bębenkowej. Zbudowany jest on z tkanki chrzęstnej i kostnej pokrytej skórą zawierającą gruczoły woskowinowe, łojowe oraz włoski rozprowadzające woskowinę – naturalną substancję pełniącą w uchu bardzo ważne funkcje: oczyszczającą, nawilżającą i osłonową.

Woskowina składa się z wydzieliny gruczołów woskowinowych, łojowych i potowych, a także złuszczonego naskórka, włosów i cząsteczek kurzu. Głównymi składnikami są końcowe produkty szlaku mewalonianowego: skwalen, lanosterol i cholesterol. Ilość wydzielanej woskowiny jest różna u różnych pacjentów. W większości przypadków jej gromadzenie przebiega bezobjawowo, a jej głównym zadaniem jest ochrona skóry przewodu słuchowego. Woskowina natłuszcza przewód słuchowy zewnętrzny, chroniąc go przed mikrourazami i zapobiega dostawaniu się wody w głąb ucha. Stanowi również mechaniczną ochronę błony bębenkowej wychwytując drobne ciała obce (np. kurz) i zapobiegając przedostawaniu się ich w okolicę błony bębenkowej, a także przyczynia się do utrzymania lekko kwaśnego środowiska, co z kolei stanowi barierę dla infekcji. Systematycznie odbywa się mechanizm samooczyszczenia ucha – dzięki ruchom włosków woskowina zostaje przesuwana na zewnątrz.

Zatkanie ucha woskowiną

Jeśli woskowina zgromadzona jest w nadmiarze, może utworzyć tzw. czop (korek) woskowinowy (łac. cerumen obturans). Czop woskowinowy obserwuje się u około 10% dzieci i 5% dorosłych. Następuje wtedy zmniejszenie lub całkowite zamknięcie światła przewodu słuchowego. Najczęściej dotyka osoby starsze mające trudność z utrzymaniem właściwej higieny uszu np. z opóźnieniem umysłowym lub przebywających w domach spokojnej starości.

Objawy zatkania ucha czopem woskowinowym są różnorodne, może pojawić się niedosłuch, pacjent ma wrażenie, że ucho jest „zatkane”: pogarsza się odbiór dźwięków otoczenia, a własny głos jest lepiej słyszalny. Gdy woskowina jest wepchnięta w okolice błony bębenkowej, może pojawić się również ból ucha i zawroty głowy. Zaleganie korka woskowinowego jest niebezpieczne, gdyż może być przyczyną stanów zapalnych przewodu słuchowego!

Czop woskowinowy lub mechaniczne próby jego usunięcia mogą wywołać odruch kaszlu, a nawet zwolnienie czynności serca. Dzieje się tak za sprawą unerwienia przewodu słuchowego przez gałąź uszną nerwu błędnego.

Przyczyny zatkania ucha

Głównymi przyczynami problemów z zatkanym uchem są zbyt wąskie przewody słuchowe lub nadmierne wytwarzanie woskowiny. Istotnym powodem zwiększonego wydzielania woskowiny jest mechaniczne drażnienie skóry przewodu słuchowego, stosowanie patyczków higienicznych do uszu, noszenie aparatów słuchowych lub słuchawek przez większość dnia. Do nadmiernego wytwarzania woskowiny może przyczyniać się także przebywanie w zanieczyszczonym, zapylonym środowisku, ponieważ gruczoły przewodu słuchowego nasilają wtedy swoją aktywność.

Prawidłowa higiena uszu

Błona bębenkowa pokryta jest skórą, która nie złuszcza się na całej powierzchni, lecz przesuwa się na zewnątrz od błony bębenkowej i wzdłuż przewodu słuchowego. Dzięki temu uszy są w stanie oczyszczać się same, gdyż przewód słuchowy wspomagany jest przez ruchy żuchwy.

Jest niezwykle ważne, by nie zakłócać naturalnego mechanizmu samooczyszczania ucha, stosując tak bardzo popularne patyczki higieniczne, czy też inne przedmioty, gdyż grozi to zranieniem delikatnej skóry przewodu, czego skutkiem może być krwawienie lub zapalenie przewodu słuchowego. Niewłaściwe usuwanie zalegającej w przewodach słuchowych woskowiny może wiązać się z powikłaniami. Do najczęstszych następstw należą zawroty głowy, omdlenia, szumy uszne z zapaleniem ucha zewnętrznego i perforacją błony bębenkowej włącznie. Oczyszczanie uszu przy pomocy patyczków higienicznych stwarza ryzyko podrażnienia i utknięcia w przewodzie słuchowym. Poza tym ich stosowanie drażni mechanicznie skórę zewnętrznego przewodu słuchowego oraz pobudza gruczoły do zwiększonej produkcji woskowiny. Dodatkowo, zamiast oczyścić ucho, woskowina zostaje „upchnięta” w węższym, kostnym odcinku przewodu słuchowego, w pobliżu błony bębenkowej, co w konsekwencji może doprowadzić do powstania korka woskowego i całkowitego zatkania ucha. W skrajnych przypadkach może również dojść do przebicia błony bębenkowej i trwałego uszkodzenia słuchu. Błonę można uszkodzić nawet wtedy, gdy patyczek nie jest wkładany zbyt głęboko, ponieważ jest bardzo cienka – ma grubość ok. 0,1 mm.

Ważne jest, aby również pamiętać o osuszaniu ucha – czop woskowinowy najczęściej występuje np. po kąpieli, gdy zalegająca woskowina pęcznieje. Poza tym zalegająca w uchu woda może stanowić dobrą pożywką dla bakterii i być przyczyną rozwijania się stanu zapalnego.

W warunkach domowych warto zastosować środki zmiękczające woskowinę. W grupie tej można wyróżnić produkty olejowe i wodne. Niektóre specyfiki w składzie mają dodatkowo substancje o działaniu przeciwzapalnym i/lub przeciwbólowym. Jeśli woskowina wydziela się w nadmiarze, jest gęsta i twarda – można zastosować glicerol lub specjalne krople do uszu np. zawierające oliwę z oliwek. Zmiękczają one woskowinę i natłuszczają przewód słuchowy, ale nie są w stanie poradzić sobie z czopem woskowinowym. Dlatego warto sięgać po produkty z łagodnymi środkami powierzchniowo czynnymi, które są w stanie zemulgować twardy czop. Pielęgnacja przy pomocy wspomnianych sprejów powinna być stałym elementem codziennej higieny uszu. Zapobiegnie ona zaleganiu woskowiny, jej utwardzeniu i powstaniu czopu. Należy pamiętać, że zbyt częste oczyszczanie przewodu słuchowego nie jest wskazane, gdyż niedobór woskowiny może być przyczyną świądu ucha, wysychania i łuszczenia się skóry. Przewód słuchowy zewnętrzny można oczyszczać w gabinecie lekarskim po badaniu oftalmoskopem. Laryngolog usuwa czop woskowinowy ręcznie lub przeprowadza zabieg płukania uszu.