Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) oraz zgaga stanowią powszechne problemy, które wymagają skutecznych i bezpiecznych metod postępowania. Wśród naturalnych środków na uwagę zasługują polisacharydy, które dzięki swoim właściwościom ochronnym i mukoadhezyjnym mogą stanowić cenne wsparcie w tego typu dolegliwościach.

Choroba refluksowa przełyku

Choroba refluksowa przełyku (ang. gastroesophageal reflux disease, GERD), to druga, zaraz po bólu brzucha, najczęstsza przyczyna zgłaszania się do lekarza [1]. Wśród klasycznych objawów GERD wymienia się: pieczenie, ból za mostkiem, czyli zgagę, i/lub uczucie cofania się treści do przełyku, czyli regurgitację. Te objawy mogą mocno rzutować na jakość życia pacjentów. Poza objawami typowymi wyszczególnia się także pozaprzełykowe objawy GERD (refluksowy zespół kaszlowy, refluksowe zapalenie krtani czy refluksowy zespół nadżerek zębowych) [1].

Postępowanie w przebiegu GERD

W postępowaniu z pacjentami z GERD zaleca się modyfikacje stylu życia obejmujące normalizację masy ciała, uniesienie wezgłowia łóżka w trakcie leżenia, jak też unikanie spożywania posiłków na przynajmniej 3 godziny przed spaniem. Inhibitory pompy protonowej stanowią podstawową grupę leków stosowanych w GERD. Pierwszym zarejestrowanym IPP był omeprazol, znany na rynku od 1988 r. Blokery H2 mogą być stosowane w terapii dodanej, jednak ich rola jest ograniczona. Nie zaleca się stosowania prokinetyków ze względu na udowodniony brak skuteczności w GERD. Inhibitory pompy protonowej, choć uważane za bezpieczne, jak wszystkie leki są obarczone pewnym odsetkiem działań ubocznych (biegunka, bóle głowy, nudności i wymioty) [1]. Wciąż trwają badania nad bezpieczeństwem długotrwałego stosowania IPP. Ostatnio więcej uwagi zwraca się na fakt, że przy długotrwałym leczeniu IPP może dochodzić do zmiany składu flory bakteryjnej jelit, a to może sprzyjać takim chorobom, jak zespół jelita drażliwego, zespół rozrostu flory bakteryjnej czy niektórym infekcyjnym chorobom jelit u osób szczególnie narażonych [2]. Terapia IPP powoduje zmianę kwaśności soku żołądkowego, co nie jest obojętne dla wchłaniania. Długotrwałe stosowanie IPP może prowadzić do niedoborów m.in. witaminy B12 [3]. Mogą wystąpić także niedobory magnezu, wapnia oraz żelaza [4]. Z tych wszystkich powodów w wielu rekomendacjach proponuje się przynajmniej okresowe leczenie wolne od IPP [1]. Należy również wziąć pod uwagę możliwość interakcji. W przypadku większości IPP kluczową ścieżką metaboliczną jest właśnie CYP2C19. Cytochrom CYP2C19 metabolizuje nie tylko IPP czy klopidogrel, lecz także ponad 10% wszystkich stosowanych substancji farmaceutycznych, co sprawia, że zmiany poziomu innych leków mogą być również problemem w tej grupie pacjentów [5].

Polisacharady – rola i ich roślinne źródła

Jednym z kluczowych mechanizmów ochronnych w przewodzie pokarmowym, a zwłaszcza w żołądku, jest warstwa śluzu. Ta powłoka pełni funkcję bariery zabezpieczającej komórki nabłonka przed działaniem szkodliwych czynników chemicznych, enzymatycznych, mikrobiologicznych oraz mechanicznych. Ze względu na swoje silnie hydrofilowe właściwości śluz składa się głównie z wody, lipidów, białek oraz polisacharydów [6].

Substancje naturalne jako źródła polisacharydów

Polisacharydy są szeroko rozpowszechnione w przyrodzie i mogą pochodzić z różnych źródeł. Występują naturalnie w wielu roślinach, m.in. w:

• ślazie dzikim (łac. Malva sylvestris) – należy do rodziny ślazowatych (łac. Malvaceae). Z uwagi na obecność posiadających właściwości powlekające śluzów znajduje zastosowanie w przypadku stanów zapalnych przewodu pokarmowego, zabezpieczając go przed podrażnieniem [7].
• prawoślazie lekarskim (łac. Althaea officinalis) – korzystny wpływ prawoślazu na błony śluzowe również wiąże się z obecnością substancji śluzowych. Utworzona przez nie warstwa okluzyjna zapewnia ochronę przed podrażnieniami. Tego typu działanie protekcyjne pozwala też zwalczać uczucie suchości i ból gardła często towarzyszące infekcjom oraz stanom zapalnym [8].
• Aloesie (łac. Aloe vera) – posiada polisacharydy o działaniu osłaniającym i przeciwzapalnym, a także przyspieszające regenerację błony śluzowej. Ważnym polisacharydem żelu aloesowego jest acetylowany glukomannan, tj. acetomannan [6]. Cataldi i wsp. określali wpływ żelu Aloe vera na zdolność szczepów Helicobacter pylori do tworzenia biofilmu. Zaobserwowali, że jego stężenia subinhibicyjne obniżają dwukrotnie masę biowarstwy bakterii [9].

Polisacharydy – mechanizm działania

Polisacharydy, jako bioaktywne substancje, wykazują więc wielokierunkowe działanie w przebiegu GERD i zgagi. Do zasadniczych ich właściwości należą:

• tworzenie bariery ochronnej

Polisacharydy tworzą warstwę ochronną na powierzchni błony śluzowej przewodu pokarmowego, co minimalizuje kontakt kwasu solnego z wrażliwymi tkankami przełyku, zmniejszając objawy związane z GERD.

• mukoadhezja

Dzięki zdolności do odpowiedniego przylegania do błony śluzowej przewodu pokarmowego, polisacharydy wzmacniają ochronę śluzówki przed agresywnym działaniem kwasu solnego i w ten sposób wspomagają regenerację uszkodzonych tkanek.

Flawonoidy jako uzupełnienie właściwości polisacharydów

Flawonoidy są najbardziej rozpowszechnioną i jednocześnie najbardziej złożoną grupą polifenoli roślinnych. Wykazują one zarówno w badaniach in vitro, jak i in vivo, działanie przeciwutleniające [10]. Dodatek flawonoidów do kompleksów polisacharydowych dodatkowo wzmacnia efekt ich działania. Dzięki połączeniu polisacharydów z flawonoidami możliwe jest uzyskanie synergistycznego efektu, który łączy działanie ochronne z aktywnością antyoksydacyjną. To istotne, ponieważ stres oksydacyjny może nasilać stan zapalny i uszkodzenia śluzówki.

Bezpieczeństwo stosowania polisacharydów w leczeniu GERD i zgagi

Polisacharydy należą do substancji o wysokim profilu bezpieczeństwa, co czyni je atrakcyjną opcją. Wyróżniają się:

• brakiem skutków ubocznych charakterystycznych dla leków z grupy inhibitorów pompy protonowej (PPI);
• dobrą tolerancją nawet przy długotrwałym stosowaniu;
• naturalnym pochodzeniem – stanowią alternatywę dla pacjentów poszukujących rozwiązań opartych na substancjach roślinnych.

Wnioski

Polisacharydy pochodzenia roślinnego mogą stanowić skuteczne i dobrze tolerowane wsparcie w przebiegu GERD i zgagi. Ich zdolność do tworzenia bariery ochronnej i właściwości mukoadhezyjne sprawiają, że są obiecującym rozwiązaniem. Takie właściwości mogą być również cenne w okresowych sytuacjach, które mogą powodować podrażnienie błony śluzowej (zażywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, niewłaściwe odżywianie i styl życia).

red.

Piśmiennictwo:

1. Pietrzak M.A., Refluks (GERD) – leczenie, objawy choroby, rodzaje. Dostęp on-line (14.03.2025): https://www.termedia.pl/poz/Rozpoznanie-i-leczenie-choroby-refluksowej-wytyczne-PTG-E-2022-w-pigulce,47333.html
2. Mokrowiecka A., Działania niepożądane inhibitorów pompy protonowej (IPP). Dostęp on-line (14.03.2025): https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/115598,dzialania-niepozadane-inhibitorow-pompy-protonowej-ipp
3. Uździcki A., Awgul S., Słuczanowska-Głąbowska S., Wybrane doniesienia na temat zagrożeń i powikłań związanych z terapią przy użyciu inhibitorów pompy protonowej, Farmacja Współczesna, 2017, 10 :168–176.
4. Kazberuk M., Brzósko Sz., Hryszko T., Neumnik B., Nadużywanie inhibitorów pompy protonowej i jego konsekwencje, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2016, 70: 1112–1116.
5. Rydzewska G., Inhibitory pompy protonowej – czy są między nimi różnice? Dostęp on-line (14.03.2025): https://www.termedia.pl/f/a/46_aeedcf7d1579a57813cb8a03f473eb01.pdf
6. Krzyżak P., Polisacharydy alg i roślin w terapii chorób wywołanych przez Helicobacter pylori. Post. Fitoter. 2017, 18(3): 196–202.
7. Mousavi S.M. i wsp., Review on Health Benefits of Malva sylvestris L. Nutritional Compounds for Metabolites, Antioxidants, and Anti-Inflammatory, Anticancer, and Antimicrobial Application. Dostęp on-line (16.03.25): https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1155/2021/5548404
8. Krajewska J., Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis) tradycyjne zastosowanie i nowe perspektywy. Dostęp on-line (15.03.2025): https://lekwpolsce.pl/download.php?dokid=5478795af197e.
9. Cataldi V., Di Bartolomeo S., Di Campli E. i wsp., In vitro activity of Aloe vera inner gel against microorganisms grown in planktonic and sessile phases. Int. J. Immunopathol. Pharmacol. 2015, 28: 595-602.
10. Majewska M., Czeczot H., Flawonoidy w profilaktyce i terapii. Farm. Pol. 2009, 65(5): 369–377.