Od dłuższego czasu w mediach nie cichnie temat ustawy o sygnalistach. Jakie nowości wprowadza ustawa o sygnalistach? Jakie obowiązki, ale i jakie prawa nabywają pracownicy w związku z wejściem w życie nowych przepisów?

Znany jest już termin wejścia w życie ustawy – 25 września 2024 rok. Do tego czasu pracodawcy mają termin na wdrożenie odpowiednich procedur oraz środków w celu spełnienia wymogów ustawowych.

Dlaczego wdrażamy ustawę o sygnalistach?

Wdrażanie w przedsiębiorstwach rozwiązań zawartych w dyrektywie 2019/1937 w zakresie kanałów wewnętrznych i rejestru zgłoszeń będzie się odbywało w ramach wdrażania i rozwoju systemów zarządzania zgodnością (compliance). Ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, zwana też ustawą o sygnalistach, to akt, który ma na celu wdrożenie w Polsce dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r., określanej mianem „dyrektywy whistleblowing”.

Kto jest zobowiązany do wdrożenia przepisów ustawy o ochronie sygnalistów?

Podmiotami zobowiązanymi do przyjmowania zgłoszeń są, oprócz organów administracji (rządowej i samorządowej) oraz Rzecznika Praw Obywatelskich, także pracodawcy, na rzecz których pracę wykonuje co najmniej 50 osób.

Dotyczy to zarówno osób prawnych, jednostek nieposiadających osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, jak i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Pracodawcy ci są zobowiązani ustanowić i wdrożyć w organizacji tzw. procedurę dokonywania zgłoszeń wewnętrznych odpowiadającą wymogom wskazanym w ustawie.

Czym jest whistleblowing?

Zgodnie z definicją opracowaną przez Międzynarodową Organizację Pracy – whistleblowing to „raportowanie przez obecnych lub byłych pracowników o nielegalnych, niewłaściwych, niebezpiecznych lub nieetycznych praktykach pracodawców”.

Jak długo mam czekać na rozpatrzenie mojego zgłoszenia?

Zgodnie przepisami przedsiębiorstwo ma siedem dni od dnia wpłynięcia zgłoszenia na potwierdzenie jego otrzymania. Whistleblower w rozsądnym terminie (nieprzekraczającym jednak trzech miesięcy) powinien zostać także poinformowany o podjętych i zaplanowanych działaniach następczych.

Podmioty, które nie wdrożą rozwiązań związanych z whistleblowingiem będą musiały się liczyć ze stosownymi sankcjami. Szczególnie dotyczyć będą one tych przedsiębiorstw, które utrudniają zgłaszanie nieprawidłowości oraz nie zachowują w tajemnicy tożsamości whistleblowera, lub też podejmują w stosunku do niego jakiekolwiek działania odwetowe.

Czym jest zakaz działań odwetowych?

Zgodnie z postanowieniami ustawy wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane żadne działania odwetowe. Ustawa wskazuje przy tym otwarty katalog takich działań.

Jako odwetowe będą traktowane zarówno wszelkie działania zmierzające do zakończenia zatrudnienia sygnalisty – niezależnie od podstawy tego zatrudnienia – jak i odmowa nawiązania stosunku pracy. Do takich działań zaliczają się także wszelkie negatywne zmiany w zakresie warunków zatrudnienia, w tym:

• odmowę lub pominięcie przy awansie,
• zawieszenie wykonywania obowiązków służbowych,
• przekazanie innemu pracownikowi obowiązków sygnalisty,
• niekorzystną zmianę miejsca lub czasu pracy.

Co, jeśli doznałem/łam działań odwetowych?

Sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie lub prawo do zadośćuczynienia. Sygnalista może sam określić szkodę lub krzywdę, jakiej doznał w związku z działaniami odwetowymi. Wycena ta może przekraczać wielokrotnie jednokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, o której mowa w ustawie.

adw. Aleksandra Gawron – w kręgu jej zainteresowań są w szczególności: ochrona danych osobowych oraz prawo farmaceutyczne; doradza spółkom branży medycznej, a także wspiera ich w zakresie compliance.