Nerki to parzysty narząd umiejscowiony głęboko w jamie brzusznej w przestrzeni pozaotrzewnowej w okolicy lędźwiowej. Stanowi część układu moczowego, na który składają się nerki i drogi moczowe (układy kielichowo-miedniczkowe, moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa).

Podstawową jednostką czynnościową nerki jest tzw. nefron. Składa się on z kłębuszka nerkowego, spełniającego funkcję filtracyjną, a także z systemu kanalików krętych i prostych oraz cewki zbiorczej, w którym odbywają się procesy biernej i czynnej resorpcji zwrotnej oraz biernej i czynnej sekrecji. W każdej ludzkiej nerce jest około 1,2 mln nefronów.

Przeciętna ludzka nerka ma wielkość ok.150 g, jednak mimo tak niepozornych rozmiarów narządy te spełniają bardzo ważną funkcję w organizmie. Oprócz potocznie znanego działania „filtrującego”, pełnią przede wszystkim rolę regulatora odpowiedzialnego za utrzymanie stałego środowiska wewnętrznego organizmu.

Fizjologiczna rola nerek polega na:

• utrzymywaniu równowagi wodno-elektrolitowej i równowagi kwasowo-zasadowej,
• usuwaniu produktów przemiany materii,
• regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej, gospodarki humoralnej,
• regulacji gospodarki hormonalnej.

Mówiąc najprościej nerki prawie natychmiast reagują na każdą zmianę ilości wody ogólnoustrojowej i zawartych w niej składników. To, co jest niepotrzebne lub w nadmiarze – usuwają, a to, co potrzebne lub w niedoborze – zatrzymują lub wchłaniają zwrotnie. Dlatego przy prawidłowej czynności nerek, wszystkie narządy i tkanki mogą pracować w stałych optymalnych warunkach, co jest niezbędne do ich prawidłowego działania.

Choroby nerek

Nerki są narządem miąższowym, wrażliwym na działanie wielu niekorzystnych czynników zapalnych i niezapalnych. Ich patologia jest spowodowana zarówno pierwotnymi chorobami nerek, jak również ich uszkodzeniem w przebiegu innych chorób.

Pierwotne choroby nerek dzielimy na kłębuszkowe i śródmiąższowe. Choroby kłębuszków to przede wszystkim zapalenia ostre i przewlekłe, o różnych przyczynach i postaciach morfologicznych. Najczęściej powodują je infekcje bakteryjne oraz procesy autoimmunologiczne. Choroby śródmiąższowe (dawniej określane jako odmiedniczkowe) wywołane są przez czynniki infekcyjne albo toksyczne. Do czynników uszkadzających należą również złogi (tzw. kamienie) wytrącające się w moczu i odkładające w miedniczce nerkowej, a w rzadkich przypadkach w ścianie kanalików nerkowych. Coraz częściej spotykamy wielotorbielowatość nerek. Jest to choroba polegająca na zastępowaniu miąższu nerkowego tworzącymi się samoistnie torbielami (nie należy tej choroby mylić z często występującymi, nieszkodliwymi, pojedynczymi torbielami nerek). Osobną grupę stanowią nowotwory nerek i układu moczowego.

Wtórne uszkodzenie nerek występuje w wielu jednostkach chorobowych. Należą tu przede wszystkim cukrzyca (zwłaszcza typu 2), choroby układowe, choroby reumatologiczne, przewlekłe choroby zapalne powodujące amyloidozę, choroby nowotworowe spoza układu moczowego.

Na osobną uwagę zasługuje rola nerek w nadciśnieniu tętniczym. Nerki mogą być zarówno przyczyną, jak i ofiarą nadciśnienia, ale również nadciśnienie i choroba nerek mogą być niezależnymi procesami. Leczenie wtórnych nefropatii polega przede wszystkim na leczeniu chorób je wywołujących.

Niezależnie od rodzaju choroby podstawowym wskaźnikiem czynności nerek jest ich wydolność, czyli pełna zdolność do spełniania w/w fizjologicznych funkcji. Niestety, w niektórych chorobach część chorych (w innych chorobach wszyscy chorzy) przechodzą w stadium niewydolności nerek. Ten stan najczęściej określa się na podstawie poziomu kreatyniny w surowicy. W niewydolności dochodzi do niedostatecznego oczyszczania krwi i usuwania wody, co prowadzi do wzrostu stężenia niepotrzebnych (produkty przemiany materii) lub wręcz szkodliwych (toksyny) składników krwi oraz przewodnienia.

Wyróżniamy 2 typy niewydolności nerek: ostrą i przewlekłą. Ostra ma zazwyczaj bardziej burzliwy przebieg, ale jest w swojej istocie odwracalna. Po zastosowaniu skutecznego leczenia nerki w pełni podejmują swoje funkcje. Przewlekła niewydolność jest procesem nieodwracalnym i postępującym, prowadzącym do nieuchronnej utraty wszystkich funkcji. W okresie przed dostępnością leczenia nerkozastępczego prowadziła nieuchronnie do zgonu chorego. Niestety, przebieg przewlekłej niewydolności nerek jest często bezobjawowy i chory zgłasza się do nefrologa już w bardzo zaawansowanym stadium.

Reasumując, choroby nerek stanowią bardzo zróżnicowaną grupę schorzeń o różnych czynnikach wywołujących i odmiennym obrazie klinicznym. Ich występowanie jest częstsze, niż się powszechnie uważa. Im wcześniej są wykrywane, tym większa szansa na wyleczenie, niedopuszczenie do rozwoju lub spowolnienie naturalnego przebiegu niewydolności nerek.

dr n. med. Rafał S. Wnuk