Krtań jest narządem odpowiedzialnym za powstawanie głosu. Jest zbudowana ze szkieletu chrzęstnego, więzadeł i mięśni. Anatomicznie wyróżnia się trzy piętra: górne – okolica nadgłośniowa, środkowe – okolica głośni i piętro dolne – okolica podgłośniowa.

Zasadniczą rolę w wydawaniu dźwięku odgrywają zdolne do drgań fałdy głosowe. W ich skład, oprócz więzadeł i mięśni głosowych, wchodzą naczynia krwionośne, nerwy, tkanka łączna i pokrywająca je błona śluzowa. Przestrzeń zawarta między fałdami głosowymi to szpara głośni, będąca najwęższą częścią krtani. Gdy fałdy głosowe zbliżają się i oddalają od siebie, dochodzi do zwierania i rozwierania szpary głośni. Drgania powietrza przechodzącego przez szparę głośni prowadzą do powstania dźwięku. Objawem stanu zapalnego którejkolwiek z części anatomicznych krtani – błony śluzowej, mięśni, stawów lub nerwów jest chrypka. Stan zapalny części podgłośniowej nazywany jest „krupem wirusowym”. Historycznie w polskim nazewnictwie krup, inaczej dyfteryt, błonica oznaczał ostre błonicze zapalenie krtani, wywołane przez bakterię – maczugowiec błonicy (łac. Corynebacterium diphtheriae), ale obecnie, w wyniku stosowania szczepień, błonica w Polsce praktycznie nie występuje, a „krup” jest często stosowany jako synonim „krupu wirusowego”, czyli podgłośniowego zapalenia krtani. Najczęściej wywołują go wirusy: paragrypy, grypy typu A lub B, adenowirus, wirus RS, metapneumowirus. W wyniku uszkodzenia przez wirusy błony śluzowej okolicy podgłośniowej krtani dochodzi do jej obrzęku i zwężenia światła dróg oddechowych. Pojawia się duszność wdechowa, czyli trudność przy wciągnięciu powietrza do płuc oraz charakterystyczny świst wdechowy zwany stridorem. Tak jak w większości zakażeń wirusowych górnych dróg oddechowych, zakażenie następuje drogą kropelkową. Podgłośniowe zapalenie krtani to ostra choroba zapalna, która jednak zazwyczaj ma łagodny przebieg. Jest najczęstszą przyczyną ostrych zaburzeń oddechowych u małych dzieci. Choroba występuje pomiędzy 6. miesiącem a 5. rokiem życia (ze szczytem zachorowań w 2. roku życia). Rocznie w ciągu swoich pierwszych 5 lat życia choruje 6–8% dzieci. Na półkuli północnej szczyt zachorowań obserwuje się pomiędzy październikiem a kwietniem. Częściej chorują chłopcy niż dziewczynki (3:2).

Objawy krupu

Objawy krupu pojawiają się najczęściej w nocy lub nad ranem i poprzedzone są wcześniejszą infekcją dróg oddechowych – katarem i kaszlem. Najbardziej charakterystyczne to:

• szczekający kaszel podobny do szczekania psa lub foki,
• chrypka,
• stridor, czyli świst krtaniowy – wysoki, szorstki dźwięk wynikający z zaburzonego przepływu powietrza przez częściowo zwężone drogi oddechowe,
• duszność w czasie wdechu.

Nasilenie objawów krupu może być różne, od łagodnych – sporadyczny szczekający kaszel, po bardzo ciężkie – częsty szczekający kaszel, głośny wdechowy stridor, wyraźna praca mięśni klatki piersiowej, sine zabarwienie skóry, duży niepokój, a nawet zaburzenia świadomości u dziecka. Objawy te wzbudzają duży niepokój rodziców, choć na ogół przebieg choroby jest łagodny. Ważną rolę odgrywa postawa rodziców – uspokojenie dziecka, przytulenie go zapobiega nasileniu się duszności z przyczyn emocjonalnych. Pomocne może okazać się inhalowanie ciepłą (nie gorącą) parą wodną lub odwrotnie – stosowania zimnego suchego powietrza – otwarcie okna, wyjście z odpowiednio ubranym dzieckiem na balkon, co wg niektórych doniesień zmniejsza obrzęk krtani. Choć żadne z tych postępowań nie zostało potwierdzone badaniami klinicznymi, to jest często stosowaną praktyką, ocenianą przez wielu rodziców jako skuteczną.

Leczenie krupu

Krup jest chorobą wirusową, więc rutynowe stosowanie antybiotyków nie jest wskazane. Leczenie krupu zależy od stanu pacjenta, ale zawsze wymaga konsultacji laryngologicznej. W przypadku bardzo nasilonej duszności konieczna może być hospitalizacja. Przy niewielkich objawach zazwyczaj dziecku podaje się dawkę glikokortykosteroidu doustnie lub wziewnie (duża dawka budezonidu). Poza farmakologią z przepisu lekarza można zastosować preparaty ziołowe, które złagodzą objawy, takie jak ból gardła, kaszel, chrypkę.

Ziołolecznictwo

Spośród ziół skutecznych w leczeniu stanów zapalnych górnych dróg oddechowych wymienia się najczęściej prawoślaz, dziewannę, babkę lancetowatą, tymianek.

Prawoślaz lekarski (łac. Althea officinalis) jego korzenie zawierają do 10% śluzu, a poza tym pektyny, skrobię, asparaginę i betainę. Dzięki dużej zawartości substancji śluzowych wyciągi z prawoślazu działają osłaniająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego i dróg oddechowych. W infekcjach gardła i krtani prawoślaz zmniejsza stan podrażnienia i uczucie bólu oraz częstość odruchów kaszlowych. Ułatwia pęcznienie zalegającej wydzieliny, wyzwala ruchy nabłonka rzęskowego. Dodatkowo flawonoidy działają przeciwzapalnie. Wodne wyciągi z prawoślazu (z liści lub korzeni), które przygotowuje się na zimno ze względu na denaturację śluzu w temperaturze ok. 100°C, stosuje się bardzo często w pediatrii jako leki przeciwkaszlowe (ułatwiające odksztuszanie) i osłaniające w przeziębieniu, zapaleniu gardła i krtani.

Dziewanna kutnerowata lub wielokwiatowa (łac. Verbascum phlomoides, V. thapsiforme) – zawiera śluz, saponiny trójterpenowe, irydoidy, flawonoidy, karotenoidy. Dwie ostatnie substancje zawarte w surowcu powodują zwiększenie odporności ścian naczyń włosowatych i regulują ich przepuszczalność. Surowiec działa wykrztuśnie (saponiny), osłaniająco i powlekająco (śluz), a także przeciw wirusom grypy A i B. Z tego względu wyciągi z dziewanny polecane są w suchym kaszlu, chrypce, przeziębieniu, stanach nieżytowych górnych dróg oddechowych, grypie, zapaleniu gardła i krtani oraz oskrzeli.

Babka lancetowata (łac. Plantago lanceolata) – liść babki lancetowatej jest surowcem zamieszczonym w Farmakopei Europejskiej ze względu na zawartość pochodnych kwasu orto-dihydroksycynamonowego. Oprócz nich babka zawiera irydoidy oraz polisacharydy rozpuszczalne w wodzie o charakterze śluzów. Wyciągi działają przeciwzapalnie w chorobach jamy ustnej, gardła, krtani i układu pokarmowego. Zmniejszają przekrwienie błon śluzowych i nadmierną przepuszczalność naczyń włosowatych oraz niszczą bakterie. Wskazane są przede wszystkim w nieżytach dróg oddechowych z utrudnionym odkrztuszaniem i stanach zapalnych gardła i krtani.

Tymianek (łac. Thymus vulgaris) – zawiera olejek eteryczny, flawonoidy, garbniki, fenolokwasy, cukry. Wyciągi z tymianku działają wykrztuśnie, pobudzając wydzielanie śluzu oraz ruch rzęsek w tchawicy i krtani, a także bakterio- i grzybobójczo. Wskazane są zwłaszcza w przewlekłych nieżytach gardła, krtani i oskrzeli, w chrypce i wszystkich stanach przebiegających ze skąpą wydzieliną i suchością oraz trudnościami w odkrztuszaniu.

Co trzeba zapamiętać?

W obecnych czasach pojęcie „krup” nie odnosi się do błoniczego zapalenia gardła i krtani, gdyż tej choroby nie spotykamy w Polsce od wielu lat. Choroba ma etiologię wirusową, co powoduje, że obecnie standardem postępowania jest podanie GKS w nebulizacji lub doustnie.

dr n. farm. Anna Maciejewska