Alergia znacząco obniża jakość życia pacjenta oraz prowadzi do groźnych powikłań. Obserwuje się również systematyczne zwiększanie zachorowalności na alergiczny nieżyt nosa (ANN). Jaką rolę może w tym przypadku pełnić farmaceuta i na co powinien zwrócić szczególną uwagę?

Katar katarowi nierówny…

Alergiczny nieżyt nosa (ANN) stanowi jedną z najczęstszych postaci chorób alergicznych. W Polsce odsetek zachorowalności na ANN według danych ECAP (Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce) w populacji dorosłych wynosi nawet ponad 20% [1]. ANN manifestuje się wodnistym wyciekiem z nosa, świądem, kichaniem, łzawieniem z oczu, a nawet zapaleniem spojówek. Podobne objawy wywołuje także nieżyt błony śluzowej nosa, którego przyczyną nie jest alergia, ale infekcja. Jest jednak kilka istotnych różnic między katarem infekcyjnym a alergicznym. Katar alergiczny, wywołany np. alergenami pyłku roślin, występuje najczęściej wiosną lub latem. Objawy są zwykle długotrwałe, choć ściśle uzależnione od warunków pogodowych. Nasilają się lub wręcz pojawiają jedynie w czasie zwiększonej ekspozycji na pyłek uczulającej rośliny (w słoneczne dni, w czasie pobytu poza domem). W tym przypadku farmaceuta, po zebraniu wywiadu, może więc pomóc zidentyfikować prawdziwą przyczynę, której pacjent często nie jest świadomy.

Alergiczny nieżyt nosa a astma

Ryzyko rozwoju astmy jest prawie 8-krotnie większe u chorych na ANN niż u osób zdrowych. Oczywiście nie u wszystkich chorych na alergiczny nieżyt nosa występuje nadreaktywność oskrzeli i astma, a przyczyny tego nie są do końca znane [2]. Warto jednak mieć na uwadze ten fakt i zwrócić uwagę pacjenta na ewentualną konieczność dalszej diagnostyki pod tym kątem.

Jakie są objawy alergicznego nieżytu nosa?

Alergiczny nieżyt nosa to zespół objawów klinicznych, takich jak: wyciek wodnistej wydzieliny, świąd nosa i podniebienia, napadowe kichanie oraz uczucie zatkania, wywołanych przez IgE-zależną reakcję zapalną błony śluzowej nosa. Przyczyną świądu, wodnistej wydzieliny i kichania jest histamina uwalniana z komórek tucznych, natomiast blokada przewodów nosowych, nadmierne wydzielanie śluzu i nadreaktywność błony śluzowej nosa zależą przede wszystkim od eozynofilowego zapalenia błony śluzowej nosa. Mogą też występować objawy dodatkowe. Należą do nich:

• objawy spojówkowe,
• ból głowy,
• ból zatok,
• ból nasilający się przy pochylaniu,
• ból u nasady nosa,
• ból w okolicy czoła,
• uczucie ucisku w obrębie twarzy,
• upośledzenie węchu.

Należy jednak pamiętać, że ostateczną diagnozę stawia lekarz na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego i badań dodatkowych.

Wpływ ANN na jakość życia pacjenta

Objawy alergicznego nieżytu nosa nierzadko w znacznym stopniu upośledzają normalne funkcjonowanie. Zatkany nos utrudnia codzienne czynności: rozmowy, jedzenia, wykonywania obowiązków w pracy. Upośledzone oddychanie nosem ogranicza uprawianie sportu oraz przekłada się na problemy ze snem czy łatwe męczenie się [3]. Poza tym źle leczona lub nieleczona alergia może mieć niebezpieczne dla zdrowia konsekwencje, między innymi przyczynia się do postępującego procesu zapalnego w obrębie zatok. To ważne, aby farmaceuta uświadamiał, że katar alergiczny nie jest błahą dolegliwością.

Alergeny i ich szeroki wachlarz

To z pewnością niezwykle szeroki temat. Warto jednak wyróżnić następujące grupy:

• Pyłki roślin – uczulenie wywołuje prawie wyłącznie produkowany w olbrzymich ilościach pyłek roślin wiatropylnych. Ich ziarna mają wielkość od kilkunastu do kilkudziesięciu mikrometrów, co sprawia, że pyłek zawarty we wdychanym powietrzu osadza się głównie na błonie śluzowej nosa. Charakterystyczną cechą schorzeń alergicznych wywołanych przez alergeny pyłku roślin jest sezonowość występowania objawów. Pojawiają się one jedynie w okresie, gdy pyłek danej rośliny jest obecny w atmosferze w odpowiednio wysokim stężeniu. Stężenie pyłku roślin ma z kolei związek ze zmianami pogody i wahaniami temperatury.
• Zarodniki grzybów – elementy grzybów, zarodniki i fragmenty grzybni, często ukryte przed naszym wzrokiem, mogą być źródłem wielu alergenów. Z badań epidemiologicznych wynika, że grzyby z rodzaju Alternaria i Cladosporium, a w dalszej kolejności Penicillium i Aspergillus, są głównym źródłem alergenów pleśniowych. Alergia wziewna u osób nadwrażliwych na alergeny grzybów może mieć charakter zarówno sezonowy, jak i całoroczny.
• Roztocza kurzu domowego – to drobne pajęczaki o wymiarach od kilkuset mikrometrów do 1 milimetra. Występują w różnych środowiskach, ale najczęściej w glebie. Głównym rezerwuarem alergenów roztoczy jest kurz domowy. Osoby na nie uczulone powinny ograniczyć w mieszkaniu przedmioty gromadzące kurz (dywany, meble tapicerowane, dekoracje).
• Alergeny zwierząt – główne źródła alergenów są zróżnicowane w zależności od gatunku zwierzęcia. Może nim być naskórek, wydzielina gruczołów potowych i łojowych, mocz, ślina, surowica. Sierść – wbrew utartym opiniom – ma znaczenie drugorzędne w produkcji alergenów, stanowi jednak ich znaczące źródło bierne.

Leczenie farmakologiczne

Choć każdemu pacjentowi należy zalecić ograniczenie ekspozycji na alergen, rzadko prowadzi to do istotnego złagodzenia objawów. Konieczne jest leczenie farmakologiczne. Leczenie ANN polega przede wszystkim na farmakoterapii z zastosowaniem leków przeciwhistaminowych (doustnych) i glikokortykosteroidów (GKS) donosowych, które są najskuteczniejszymi lekami przeciwzapalnymi. GKS poprawiają jakość życia pacjentów, zdolność koncentracji oraz zmniejszają zaburzenia snu związane z blokadą nosa. Z kolei leki przeciwhistaminowe są skuteczne u chorych z dominującymi objawami histaminozależnymi (wodnisty wyciek z nosa i świąd nosa) oraz z towarzyszącymi objawami ze strony oczu. Należy jednak zwrócić uwagę, że leki przeciwhistaminowe I generacji są nieselektywne – poza receptorem H1 blokują także inne (w tym cholinergiczne, serotoninergiczne, adrenergiczne i dopaminergiczne), co jest przyczyną działań ubocznych. Obecnie nie zaleca się stosowania H1-blokerów I generacji ze względu na niekorzystny stosunek skuteczności do objawów ubocznych – ich miejsce zajęły preparaty nowszej generacji. Można tu wymienić, między innymi olopatadynę. Jest ona silnym, wybiórczym lekiem przeciwhistaminowym, który wywiera efekty lecznicze za pośrednictwem wielu odmiennych mechanizmów działania [4].

Leki złożone – zalety

Obecnie dostępne są już połączenia donosowego glikokortykosteroidu i leku przeciwhistaminowego. Takie złożenie:

• jest skuteczniejsze niż monoterapia każdym ze składników,
• pozwala na efektywniejszą redukcję objawów,
• upraszcza schemat dawkowania, co może korzystnie wpływać na przestrzeganie zaleceń przez pacjenta [4], a to z kolei jest niezbędną składową skutecznej terapii.

Rola farmaceuty

Farmaceuta ogrywa ważną rolę w edukacji pacjenta z ANN. Może bowiem m.in.:

• zidentyfikować chorych z ANN w aptece i skierować wybraną grupę chorych do lekarza,
• omówić znaczenie unikania alergenów (np. kalendarz pylenia),
• edukować na temat ANN, jego objawów, powikłań i wpływu na jakość życia,
• nauczyć poprawnego stosowania leków (m.in. aerozoli do nosa),
• podkreślić konieczność systematycznego stosowania leków,
• uświadamiać pacjentów (zwłaszcza tych nadużywających leków obkurczających, dostępnych bez recepty), że istnieją skuteczniejsze terapie, a schorzenia, jakim jest ANN, nie należy lekceważyć,
• w razie uzasadnionej potrzeby wystawić receptę farmaceutyczną.

Podsumowanie

Znaczna część pacjentów, u których pojawiły się objawy związane z alergicznym nieżytem nosa, w pierwszej kolejności może skierować swoje kroki do apteki ogólnodostępnej w celu uzyskania fachowej porady. Farmaceuta, jako łatwo dostępne ogniwo medyczne, może pełnić szeroką rolę edukacyjną.

red.

Źródła:

1. Dostęp on-line (15.06.2025 r.): https://www.termedia.pl/poz/Polskie-standardy-leczenia-alergicznego-niezytu-nosa,20337.html.
2. Zawadzka-Krajewska A., Kulus M., Krajewska M. Alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa. Alergoprofil. 2007, 3(3): 12–17.
3. Stanisławska M. i wsp. Jakość życia pacjentów z alergicznym nieżytem nosa. Family Medicine & Primary Care Review. 2015, 17, 3: 205–209.
4. Mazurek-Durlak Z., Mazurek H. Aerozol do nosa z mometazonem i olopatadyną – nowy preparat łączący glikokortykosteroid i lek przeciwhistaminowy do leczenia alergicznego nieżytu nosa. Dostęp on-line (16.06.2025 r.): https://podyplomie.pl/pediatria/37031,aerozol-do-nosa-z-mometazonem-i-olopatadyna-nowy-preparat-laczacy-glikokortykosteroid-i-lek?