Krew płynąca w tętnicach i żyłach jest źródłem sił życiowych u każdego człowieka już od momentu poczęcia. Jest żywą tkanką złożoną z komórek – krwinek czerwonych, białych i płytkowych, które zawieszone są w części płynnej krwi zwanej osoczem. Składniki krwi tworzą wysoko-rozwinięty system odpornościowy i transportowy, od którego istnienia zależy życie i zdrowie.

Krew spełnia w organizmie różnorodne i ważne zadania. Jest transporterem wielu związków, m.in. tlenu i dwutlenku węgla, biorących udział w wymianie gazowej w procesie oddychania. Dostarcza do narządów, ich tkanek i komórek składniki odżywcze i usuwa niepotrzebne bądź szkodliwe produkty uboczne przemiany materii. Jest także nośnikiem hormonów, chemicznych substancji przekaźnikowych, i w ten sposób współdziała w przekazywaniu informacji w organizmie. Bierze udział w regulacji temperatury ciała. Pełni funkcje obronne, chroniąc organizm przed czynnikami chorobotwórczymi, i naprawcze w ustroju. Dzięki właściwości krwi, jaką jest krzepliwość, w przypadku pęknięcia (zranienia) ściany naczynia krwionośnego możliwe jest jej uszczelnienie i zahamowanie krwawienia.

Objętość krwi zależy od masy ciała: noworodek, który waży blisko 3 kg, ma jej ok. 250 ml, dziecko ważące 20 kg ma jej ok. 1,6 l, a u człowieka dorosłego ogólna objętość krwi w organizmie wynosi ok. 6–8% masy ciała; zatem objętość krwi u osoby ważącej 70 kg wynosi ok. 5–6 litrów.

Krwinki czerwone

Erytrocyty są najliczniejszymi składnikami spośród elementów morfotycznych krwi. Głównym składnikiem krwinek czerwonych jest hemoglobina, nadająca czerwone zabarwienie. Do prawidłowej produkcji krwinek czerwonych niezbędne są, oprócz odpowiednich składników budulcowych, hormony, witaminy, enzymy i żelazo. Wśród tych czynników szczególną rolę odgrywa witamina B12. Erytrocyty transportują tlen z płuc do komórek i dwutlenek węgla, pochodzący z metabolizmu komórek, w odwrotnym kierunku. Krwinki czerwone stanowią ok. 40% objętości całej krwi. Erytrocyty człowieka, ze względu na to, że nie posiadają jądra komórkowego, nie dzielą się. Nie mogą pełnić normalnych funkcji komórkowych, nie mają też mechanizmu, który mógłby naprawiać powstające w nich z czasem uszkodzenia i po kilku miesiącach użytecznego życia (ok. 120 dni) ulegają zniszczeniu (głównie w śledzionie, rzadziej w wątrobie). Organizm musi zatem nieustannie produkować nowe erytrocyty, stopniowo zastępujące te, które uległy rozpadowi. Osobami najbardziej potrzebującymi krwinek czerwonych są chorzy, którzy utracili swoją własną krew w wyniku wypadku albo zabiegu operacyjnego.

Krwinki białe

To kolejny z elementów morfotycznych krwi. Leukocyty są niemal bezbarwne i mniej liczne od erytrocytów. Żyją nawet do 20 lat. Są jednym z elementów systemu obronnego, skierowanego przeciwko czynnikom powodującym choroby, takim jak wirusy i bakterie, chronią organizm przed infekcjami. Leukocyty dzieli się na granulocyty, monocyty i limfocyty. Każde z nich spełniają własne funkcje i zadania, niektóre mają zdolności żerne i poruszania się.

Płytki krwi

Płytki krwi – trombocyty – są zbudowane z lipidów i białek, poruszają się biernie wraz z krążącą krwią. Nie przypominają one ani białych krwinek, ani czerwonych – są to dyskowate struktury, mniejsze od pozostałych komórkowych składników krwi człowieka. Odgrywają istotną rolę w procesie krzepnięcia krwi, ponieważ mają zdolności adhezji, czyli przylegania do ścian uszkodzonego naczynia krwionośnego i agregacji, czyli wzajemnego przylegania do siebie i tworzenia większych skupisk. Zlepione płytki krwi wydzielają wiele związków chemicznych o różnym sposobie działania, m.in. czynniki uczestniczące w procesie krzepnięcia krwi.

Osocze

Osocze krwi jest płynem składającym się przede wszystkim z wody, transportującym cząsteczki niezbędne komórkom (elektrolity, białka, składniki odżywcze), ale również produkty ich przemiany materii. Z powodu zdolności krzepnięcia osocze odgrywa podstawową rolę w hemostazie. Ma na ogół zabarwienie słomkowe, ale może przybierać także inne barwy, w zależności od stanu fizjologicznego organizmu i spożytych pokarmów. Stanowi ok. 55% objętości krwi.

Grupy krwi

U każdej osoby na powierzchni krwinek czerwonych (erytrocytów) istnieją substancje grupowe (zestawy antygenów), które decydują o przynależności do określonej grupy krwi. W zależności od układu grupowego pod uwagę brane są różne zestawy antygenów. Niezgodność w obrębie układu grupowego wiąże się z reakcją odpornościową organizmu, polegającą na wytworzeniu przeciwciał skierowanych przeciwko nieprawidłowym antygenom obecnym na erytrocytach. W ramach tego samego gatunku może istnieć wiele układów grupowych krwinek czerwonych. Zachowanie zasad zgodności w obrębie układów grupowych krwi jest kluczowe podczas transfuzji krwi, przeszczepiania narządów oraz w ciąży.

Ze względu na występowanie na erytrocytach swoistych antygenów wyróżnia się kilka układów grupowych. U człowieka dotychczas opisano 32 układy grupowe krwi. Największe znaczenie w praktyce medycznej mają:

• układ AB0,
• układ Rh – antygeny C, c, D, E, e,
• układ Kell – antygen K, k, Kpa, Kpb.

Układ AB0

Odkrycia grup krwi dokonał austriacki uczony Karl Landsteiner. W 1901 r. stwierdził, że w krwinkach czerwonych występują dwa antygeny, które warunkują zjawisko aglutynacji (zlepiania się krwinek) w zetknięciu z krwinkami o odmiennej strukturze antygenowej. Na podstawie tych obserwacji wyróżnił trzy grupy krwi, za co w 1930 r. otrzymał Nagrodę Nobla. W 1940 r. z Alexandrem Wienerem odkrył czynnik Rh.

Natomiast Ludwik Hirszfeld wraz z Emilem von Dungernem stworzył podstawy nauki o grupach krwi, wprowadzając ich oznaczenie symbolami A, B, AB i 0, przyjęte następnie w 1928 r. na całym świecie. Jako pierwszy zajmował się dziedziczeniem zróżnicowania grupowego krwi, co wykorzystał do wykluczania niepewnego ojcostwa.

Budowa

Układ AB0 jest najważniejszym układem grupowym krwi występującym u człowieka. Rozmieszczenie jego antygenów nie ogranicza się wyłącznie do erytrocytów – są one obecne na powierzchni wszystkich komórek organizmu, za wyjątkiem neuronów. Antygeny tego układu mają charakter polisacharydów. Pojawiają się w 6. tygodniu życia płodowego, jednak do ich pełnej ekspresji dochodzi od 6. do18. miesiąca po urodzeniu. Dlatego grupę krwi dziecka ustala się po ukończeniu 2. roku życia.

Jest to jedyny układ, w obrębie którego znajdują się naturalne przeciwciała przeciwko antygenom nieobecnym na własnych krwinkach. Stąd tak ważny jest dobór krwi właśnie w tym układzie grupowym. Istnieją cztery warianty antygenów w tym układzie grupowym: A, B, AB i 0. W tym układzie grupowym wytwarzany jest również antygen H, którego największe stężenie opisuje się u osób z grupą krwi 0.

Układ Rh

Odkryty w 1940 r., stanowi najbardziej złożony układ grupowy u człowieka. Obecnie wyróżnia się w jego obrębie 49 antygenów. Nazwa układu pochodzi od gatunku małp Rhesus, od których po raz pierwszy uzyskano krwinki Rh+. Antygeny Rh występują tylko na krwinkach czerwonych. Pojawiają się ok. 6. tygodnia życia płodowego i od samego początku wykazują dużą immunogenność. W układzie Rh występuje pięć głównych antygenów:

• antygen D – genotypy DD lub Dd; allel d jest genem niemym i genotyp dd nie koduje żadnego antygenu,
• antygen C – genotypy CC lub Cc,
• antygen c – genotyp cc,
• antygen E – genotypy EE lub Ee,
• antygen e – genotyp ee.

Najistotniejszy i najbardziej immunogenny w tym układzie jest antygen D. Z tego powodu osobę, która ma na powierzchni erytrocytów antygen D, określa się mianem Rh+, bez względu na obecność pozostałych antygenów tego układu. U ok. 20% osób, erytrocyty nie reagują z surowicą anty-D. Takie osoby określa się mianem Rh−. Przeciwciała anty-Rh są przeważnie w klasie IgG i w przeciwieństwie do przeciwciał anty-AB0 zostają zsyntetyzowane dopiero w wyniku kontaktu z antygenem Rh w czasie ciąży (konflikt serologiczny) lub po przetoczeniu krwi niezgodnej w układzie Rh. Wytworzenie przeciwciał w klasie IgG wymaga czasu, więc reakcja odpornościowa zachodzi znacznie później niż w przypadku niezgodności w układzie AB0.

dr n. med. Sylwia Krzemińska