W dzisiejszych czasach żyjemy szybko i żywimy się nie zawsze zgodnie ze wskazówkami dietetyków, co wpływa na licznie występujące choroby wątroby oraz dróg żółciowych. Jedną z nich jest kamica żółciowa.

Kamica żółciowa jest schorzeniem dotyczącym ok. 10–15% populacji w Polsce. Zazwyczaj przebiega bezobjawowo, gdyż jako jednostka chorobowa nie posiada specyficznego zestawu symptomów mogących świadczyć o jej obecności. Odróżnienie objawów sugerujących kamicę żółciową od dolegliwości dyspeptycznych czy zespołu jelita drażliwego nie jest łatwe. Uczucie pełności w nadbrzuszu, odbijanie, wzdęcia i nietolerancja tłustych pokarmów występują nie tylko u osób dotkniętych tym schorzeniem, ale także u tych, u których nie została stwierdzona kamica, dlatego jej rozpoznanie bez przeprowadzenia badań sonograficznych jamy brzusznej jest trudne. Pacjenci najczęściej zgłaszają się do lekarza w przypadku zaostrzenia dolegliwości, objawiających się jako kolka żółciowa. Może być ona spowodowana zablokowaniem odpływu żółci przez kamień lub w wyniku toczącego się w obrębie pęcherzyka żółciowego stanu zapalnego. W badaniu przedmiotowym najczęściej występuje ból uciskowy w prawym nadbrzuszu, w okolicy pęcherzyka żółciowego, przy jednoczesnym wdechu (objaw Murphy’ego). Kolka ma gwałtowny przebieg, objawiający się silnym bólem w dołku podsercowym lub prawym podżebrzu, promieniującym do prawej łopatki, pojawiającym się po błędach dietetycznych. W przypadku rozwoju zakażenia bólowi mogą towarzyszyć wymioty, żółtaczka i gorączka. Objawy te mogą ustąpić, jeżeli kamień przesunie się w kierunku jelita.

Czynnikami predysponującymi do wystąpienia kamicy żółciowej są schorzenia hemolityczne (niedokrwistość sierpowata, talasemia, sferocytoza), wady anatomiczne dróg żółciowych i zaburzenia ich motoryki, długotrwałe głodówki, żywienie pozajelitowe, schorzenia pasożytnicze i resekcja jelita krętego. W patogenezie schorzenia ważną rolę mogą również odgrywać zaburzenia metaboliczne, endokrynologiczne, predyspozycje rodzinne, a także nawyki żywieniowe.

Na występowanie kamicy żółciowej narażone są szczególnie kobiety powyżej 40. roku życia, po porodach i otyłe (tzw. kanon 4 × F – forty, female, fertile, fat). Do przyczyn zwiększonego ryzyka jej wystąpienia u kobiet należą litogeniczne działanie estrogenów na zawartość cholesterolu w żółci oraz zaburzenia opróżniania pęcherzyka jako skutek działania progesteronu. Zachorowalność na kamicę żółciową wzrasta zwłaszcza po 50. i 60. roku życia, co związane jest ze zmniejszającą się aktywnością fizyczną, błędami dietetycznymi, nadwagą i zaburzeniami metabolicznymi. U chorych z otyłością dochodzi do wzrostu endogennej syntezy wewnątrz- i pozawątrobowego cholesterolu w wyniku wzrostu aktywności enzymu 3-hydroksy-3-metyloglutarylo-CoA, biorącego udział w jego syntezie. Paradoksalnie również szybka utrata wagi, przekraczająca 1,5 kg/tydzień, może doprowadzić do powstawania kamieni żółciowych, co spowodowane jest zastojem żółci w obrębie pęcherzyka żółciowego. Wraz z wiekiem zmniejsza się również jego kurczliwość, jak też zwiększa się ilość enzymów wydzielanych przez florę bakteryjną dróg żółciowych, prowadzących do wytrącania się soli żółciowych.

Przyczyną powstawania kamieni żółciowych jest fizjologiczne zaleganie cholesterolu w pęcherzyku żółciowym dzięki kwasom żółciowym i fosfolipidom obecnym w roztworze micelarnym. Cholesterol jest zawieszony w żółci, w micelach o średnicy 3–10 μm, które złożone są z kwasów żółciowych oraz lecytyny. Jego rozpuszczalność w żółci uznaje się za prawidłową, gdy stosunek kwasów żółciowych, lecytyny i cholesterolu wynosi 13:3:1. Warunek konieczny do rozpoczęcia procesu krystalizacji złogów stanowi obecność jądra krystalizacji. Stanowić je mogą glikoproteiny śluzu wydzielanego przez ściany pęcherzyka żółciowego lub atomy pierwiastków ciężkich wydalanych przez wątrobę do żółci (Mg, P, Pb, Mn, Fe). Mikrozłogi żółciowe łączą się w większe agregaty, które stopniowo powiększają swoją objętość – narastają w tempie około 1–4 mm w ciągu roku.

Leczenie objawowej kamicy pęcherzyka żółciowego polega na jego usunięciu. Najczęściej dokonywane jest ono przy użyciu operacyjnej metody laparoskopowej (bez rozcinania powłok brzusznych, z wykonaniem kilku małych nacięć umożliwiających usunięcie pęcherzyka wraz ze złogami). Wykorzystywane są również zabiegi litotrypsji, polegające na rozkruszeniu złogów za pomocą ultradźwięków, które wytwarzają falę uderzeniową, rozkruszającą kamienie żółciowe. Łagodne objawy schorzenia są leczone zazwyczaj preparatami o działaniu żółciopędnym, które zmniejszają zastój żółci, a także działają spazmolitycznie, zmniejszając dolegliwości bólowe w stanach skurczowych dróg żółciowych. Na rynku farmaceutycznym obecnych jest wiele preparatów o takim profilu działania, a ich systematyczne przyjmowanie ułatwia proces rozpadu istniejących kamieni cholesterolowych oraz zapobiega powstawaniu nowych. Naturalnym, hydrofilnym kwasem żółciowym, który stanowi 1–3% składu ludzkiej żółci, jest kwas ursodeoksycholowy (UDCA). Kwas ursodeoksycholowy jest również substancją czynną w syntetycznych preparatach farmaceutycznych. Zmniejsza on wydzielanie cholesterolu do żółci, a także zmniejsza jej objętość w pęcherzyku żółciowym. Kwas ursodeoksycholowy poprawia stan kliniczny pacjentów i wpływa na korzystną zmianę laboratoryjnych parametrów zastoju żółci (cholestazy), bez względu na jej etiologię. Stosuje się go u chorych, u których mimo obecności kamieni żółciowych czynność pęcherzyka żółciowego pozostaje zachowana, a nie jest możliwe przeprowadzenie zabiegu operacyjnego w celu ich usunięcia. Przesłanką skłaniającą do zastosowania UDCA jest również brak zwapnień w złogach (albo rozmiar mniejszy niż 1 cm) w badaniu radiologicznym. Kwas ursodeoksycholowy ma również korzystny wpływ na wątrobę przez blokadę receptorów żółciowych na błonie hepatocytów, a także stabilizację błon hepatocytów. Efektem działania UDCA jest hamowanie syntezy cholesterolu. Długość i skuteczność leczenia zależą od wielkości kamieni żółciowych. Terapia preparatem UDCA trwa przeważnie od 6 miesięcy do 2 lat; należy ją przerwać, jeżeli kamienie żółciowe nie ulegną zmniejszeniu w ciągu roku. Stan rozpuszczania kamieni powinien być kontrolowany przy pomocy badania ultrasonograficznego, a po ich rozpuszczeniu zalecana jest jeszcze 3-miesięczna podaż UDCA w celu całkowitego usunięcia złogów.

Do dolegliwości towarzyszących schorzeniom dróg żółciowych należy refluks żołądkowy. Ważne jest, aby przestrzec pacjentów przed równoczesnym stosowaniem kwasu ursodeoksycholowego i preparatów zobojętniających kwas solny (inhibitory pompy protonowej), które zawierają związki glinu (np. wodorotlenek, tlenek). Substancje te wiążą UDCA i uniemożliwiają jego wchłanianie, co powoduje nieskuteczność leczenia.

Rynek farmaceutyczny oferuje również ziołowe preparaty, które zwiększają i przyspieszają wytwarzanie oraz wydzielanie żółci, a przez zmianę jej właściwości ułatwiają odpływ do dwunastnicy. Wspomagają także opróżnianie pęcherzyka żółciowego, przeciwdziałają zastojom i tworzeniu się złogów oraz kamieni. Wśród preparatów pobudzających odpływ żółci wyróżnia się środki pobudzające wytwarzanie żółci (choleretica) i pobudzające jej wydzielanie (cholekinetica). Do surowców roślinnych najczęściej wykorzystywanych w leczeniu kamicy żółciowej zalicza się ziele ostropestu plamistego, ziele karczocha, kłącze kurkumy, ziele mniszka lekarskiego, owoc jałowca czy ziele dziurawca. Na rynku farmaceutycznym obecne są również preparaty złożone, mające w swym składzie menton, mentol, pinen, borneol, cyneol, kamfen i oliwę z oliwek. Są to związki organiczne występujące w olejkach eterycznych, mające działanie żółciotwórcze, żółciopędne, spazmolityczne i łagodnie przeciwzapalne. Łagodzą dolegliwości towarzyszące obecności kamieni żółciowych, rozpuszczają złogi, a także uniemożliwiają ich narastanie.

Po ustąpieniu dolegliwości bólowych, zarówno w efekcie terapii UDCA, stosowania preparatów ziołowych, jak i chirurgicznego wycięcia pęcherzyka żółciowego, bardzo ważne jest przestrzeganie odpowiedniego sposobu odżywiania. Podstawowy rodzaj diety stosowany w schorzeniach dróg żółciowych opiera się na preparatach ubogotłuszczowych. Istotne jest unikanie obfitych posiłków i przyjmowanie mniejszych porcji pożywienia ze zwiększoną częstością. Potrawy pieczone należy zastępować gotowanymi i duszonymi, powinno się też unikać ostrych przypraw, a w zamian wprowadzić do diety preparaty bogatobłonnikowe. Racjonalne zasady żywienia, okresowe badania USG jamy brzusznej i nielekceważenie niepokojących objawów mogą ustrzec przed tym powszechnie występującym schorzeniem, jakim jest kamica żółciowa.

mgr farm. Kamila Kulbaka