Biegunka podróżnych jest zespołem objawów związanych z zakażeniem przewodu pokarmowego, występujących u osób podróżujących, przede wszystkim do krajów
o niskim standardzie sanitarnym.

To częsty problem osób udających się na wojaże w rejony o zwiększonym ryzyku zachorowania, tj. do krajów azjatyckich, afrykańskich, Ameryki Łacińskiej. Mniejsze ryzyko wystąpienia biegunki podróżnych jest np. w krajach śródziemnomorskich. Dolegliwość ta pojawia się u turystów niezależnie od płci, częściej u osób młodych niż starszych. Szacuje się, że około połowa podróżujących do krajów wysokiego ryzyka wystąpienia biegunki podróżnych zaobserwuje objawy choroby już podczas 1–2 tygodniowego pobytu.

Etiologia i przebieg

Do zakażeń dochodzi drogą doustną (m.in. przez skażoną wodę, brudne ręce). Za około 80% zachorowań odpowiada czynnik bakteryjny, następnie pasożyty (10%) i wirusy (5%). W pozostałych przypadkach nie udaje się ustalić czynnika patogenicznego, jednakże z uwagi na fakt, że często obserwuje się dobrą odpowiedź na antybiotykoterapię, podejrzewać można, że udział bakterii w etiologii biegunki podróżnych jest znaczny również wśród grupy pacjentów z nieustalonym patogenem odpowiedzialnym za zakażenie. Najczęstszym czynnikiem etiologicznym wśród bakterii jest Escherichia coli, produkująca enterotoksyny. Zakażenie E. coli charakteryzuje się wodnistą biegunką z kurczowymi bólami brzucha, zazwyczaj bez gorączki. Rzadziej za dolegliwości odpowiadają inne bakterie, np. Salmonella, Shigella, Campylobacter jejuni, Vibrio, Yersinia enterocolitica lub wirusy czy pasożyty. Spośród czynników pasożytniczych wymienić można: Giardia intestinalis, Entamoeba histolytica, Cryptosporidium parvum. Czynniki wirusowe, odpowiedzialne za ok. 10% przypadków biegunki podróżnych, to przede wszystkim rotawirusy i norowirusy. W około 1/3 przypadków chorobę tę powoduje więcej niż jeden patogen. Objawy biegunki podróżnych są analogiczne do „zwykłych” infekcji przewodu pokarmowego, na które zapadamy w rodzimym kraju. Spektrum dolegliwości obejmuje luźne, wodniste stolce o różnym nasileniu, bóle brzucha, nudności, wymioty, gorączkę i ogólne złe samopoczucie.

Jakich wskazówek przestrzegać?

Od momentu zakażenia do pojawienia się objawów mija od kilku godzin (zakażenie bakteryjne, wirusowe) do kilku dni (zarażenie pierwotniakiem). Istnieją jednak „złote zasady” dotyczące zapobiegania tej dolegliwości Najłatwiej zapamiętać je, stosując regułę: „wyparz, ugotuj, obierz albo nie jedz tego”. Zalecenia te pomogą turyście znacznie ograniczyć (choć z pewnością nie uniknąć) ryzyko zachorowania na biegunkę podróżnych. Ponadto należy:

• unikać potraw serwowanych przez ulicznych sprzedawców i posiłków wystawionych w gablotach przydrożnych restauracji;
• unikać napojów z dodatkiem kostek lodu i napojów „z ulicy”, a pić jedynie płyny w butelkach zamkniętych fabrycznie;
• nie kupować lodów ani żadnych potraw zawierających jaja;
• szczególnie uważać na owoce morza;
• zachować higienę, myć ręce przed każdym posiłkiem;
• przed spożyciem starannie myć surowe warzywa oraz owoce i obrać je ze skórki;
• unikać płukania zębów wodą z kranu;
• unikać manipulowania przy ustach, starać się ich nie dotykać, bo na naszych rękach zawsze są bakterie. Samo przebywanie na lotniskach, gdzie są podróżni z całego świata, dotykanie balustrad, klamek, niesie ryzyko zakażenia patogenami wywołującymi infekcje jelitowe.

Jak leczyć?

Biegunka podróżnych ma charakter samoograniczający się, objawy ustępują samoistnie w czasie 3–4 dni i nie wymagają zwykle interwencji medycznej. Jeśli jednak wystąpi wysoka temperatura i/lub w stolcu pojawi się domieszka krwi, należy poszukać fachowej pomocy. Konsultacja lekarska z powodu biegunki podróżnych może okazać się konieczna również u podróżujących dzieci, osób w podeszłym wieku oraz osób przewlekle chorych. Biegunka w większym stopniu grozi wówczas odwodnieniem, powikłaniami lub zaostrzeniem przebiegu choroby przewlekłej. Profilaktyka antybiotykowa jest kontrowersyjna ze względu na ryzyko rozwoju oporności na leki. Stosuje się ją najczęściej w grupie osób o zwiększonym ryzyku zachorowania, m. in. tych z upośledzoną odpornością czy przewlekle chorych. Tak jak w przypadku każdej biegunki podstawą leczenia jest zapobieganie odwodnieniu, co w krajach o klimacie tropikalnym może być trudnym zadaniem.

Ważne jest nawadnianie

Upał, ostre słońce czy wilgotne powietrze sprzyjają wzmożonej potliwości, a tym samym utracie wody z organizmu, dlatego w czasie problemów żołądkowo-jelitowych lepiej unikać ostrego słońca i kąpieli w morzu. Należy pozostać w łóżku, w klimatyzowanym pokoju. Zaleca się stosowanie środków osmotycznych i uzupełniających elektrolity. Odwodnienie jest głównym zagrożeniem w biegunkach, bez względu na ich charakter. Stosowanie „doustnych kroplówek” jest szczególnie istotne w grupach podwyższonego ryzyka – u małych dzieci, osób starszych, kobiet ciężarnych i pacjentów z upośledzonym układem odporności.

Leki przeciwbiegunkowe

Spośród leków przeciwbiegunkowych wymienia się loperamid, który szybko przynosi ulgę i wykazuje pewną aktywność przeciwsekrecyjną. Loperamid wiąże się z receptorami opioidowymi w ścianie jelita, w wyniku czego dochodzi do zmniejszenia uwalniania acetylocholiny z zakończeń nerwowych, co powoduje hamowanie perystaltyki jelit. Spowalnia się pasaż jelitowy, zmniejsza liczba wypróżnień, zwiększa napięcie zwieracza odbytu. Dochodzi do resorpcji wody z jelita grubego, dzięki czemu zmienia się konsystencja stolca. Zmniejsza się wydalanie wody i elektrolitów. Początek działania terapeutycznego loperamidu występuje po 1–3 godzinach od przyjęcia. Stosuje się także nifuroksazyd. Wykazuje on działanie przeciwbakteryjne wobec większości bakterii wywołujących zakażenia jelitowe. Działa na ziarniaki Gram-dodatnie z rodzaju Staphylococcus i Streptococcus oraz drobnoustroje Gram-ujemne (Salmonella, Shigella, Klebsiella, Escherichia). Nie działa na bakterie z rodzaju Proteus, Pseudomonas, Providentia. Można również wymienić inne opcje terapeutyczne, takie jak diosmektyt czy racekadotryl. Żadna z nich nie jest jednak pozbawiona wad.

Profilaktyka

W profilaktyce biegunek różnego pochodzenia swoje miejsce zajmują również probiotyki, czyli substancje lub organizmy, które wpływają na równowagę mikroflory jelitowej. Obecnie za probiotyk uznaje się żywe mikrobiologiczne dodatki żywieniowe, korzystnie działające na organizm gospodarza przez poprawę równowagi mikroflory jelitowej. Probiotyki zasiedlają jelita, wpływając na polepszenie składu mikroflory oraz na poprawę odporności organizmu. Przez zakwaszenie środowiska jelit i wytworzenie substancji zwalczających rozwój wirusów i bakterii hamują rozwój tych szczepów, które mają charakter patogenny i szkodliwy dla organizmu. Probiotyki stosowane mogą być w zwalczaniu biegunki lub jako preparaty przyspieszające pracę jelit. W celu potwierdzenia skuteczności stosowania probiotyków w biegunkach podróżnych wciąż trwają badania.

Konsekwencje

Największy problem stanowią tzw. odległe powikłania infekcji jelitowych, czyli kłopoty zdrowotne po przebyciu nawet pozornie banalnej biegunki podróżnych. To może być poinfekcyjne zapalenie stawów. Dość często zdarza się też poinfekcyjny zespół jelita nadwrażliwego. Taki stan może się wyciszać przez nawet wiele miesięcy po powrocie z podróży. Wśród rzadszych powikłań wyróżnia się m.in. zapalenie tarczycy.

Nowe podejście do leczenia biegunek

Obecnie przyjmuje się, że u podłoża biegunki leży stan podrażnienia oraz zapalenia błony śluzowej jelit, prowadzący do uszkodzeń komórkowych oraz znacznej utraty płynów. W związku z tym należy działać na błonę śluzową jelit, która powinna być chroniona przed dalszymi uszkodzeniami, aby umożliwić przywrócenie prawidłowego funkcjonowania jelit. Tu z pomocą przychodzi Actitan-F, roślinny kompleks molekularny, który redukuje ataki biegunki oraz normalizuje konsystencję stolca, sprzyjając szybkiemu przywróceniu równowagi pracy jelit. Actitan-F przeciwdziała zapaleniu błony śluzowej jelit, jakie pojawia się w przypadku biegunki, dzięki dwóm mechanizmom działania: działanie ochronne (uzyskane przez utworzenie powłoki o efekcie bariery, która ogranicza kontakt z mikroorganizmami oraz czynnikami drażniącymi) i działanie przeciwutleniające, które przeciwdziała podrażnieniu błony śluzowej. Ze względu na swój mechanizm działania, respektując fizjologię jelit, nie powodując zaparć.