Szybkie tempo życia, stres, presja otoczenia i różnorakie problemy życiowe mają niekorzystny wpływ na zdrowie psychiczne. Czynniki te mogą również wywoływać somatyczne objawy chorobowe.

Według klasyfikacji ICD-10 zaburzenia nerwicowe definiowane są jako choroby z „objawami dotyczącymi psychiki”, a także często z „czynnościowymi objawami somatycznymi” bez organicznego podłoża. Powstawanie nerwicy jest procesem złożonym, ponieważ oprócz czynników konstytucjonalnych (cech wrodzonych, fizjologicznych) istotny udział ma otoczenie. Zaburzenia nerwicowe to najczęściej występująca grupa schorzeń o podłożu psychicznym. Nazywane są obecnie zaburzeniami lękowymi, gdyż grupa ta obejmuje bardzo różnorodne kategorie dysfunkcji, których podstawowym objawem jest lęk.

Co jest w nim niepokojącego? Każdy doświadczył nie raz odczucia lęku, jest on bowiem negatywną reakcją organizmu na zagrożenie, które może nadejść zarówno z wewnątrz organizmu (np. dolegliwości bólowe), jak i z otoczenia (np. wystąpienie publiczne). Lęk ten nie odnosi się jednak do bezpośredniego, realnego zagrożenia życia czy zdrowia (w takim przypadku pojawiająca się obawa o życie czy też zdrowie jest bowiem reakcją normalną i mówimy wtedy o strachu). Skoro lęk jest przypadłością szeroko rozpowszechnioną wśród ludzi, każdy powinien prawidłowo interpretować jego obecność. Tymczasem bardzo wiele osób interpretuje somatyczne objawy lęku (m.in. suchość w ustach, uczucie dławienia w gardle) jako objawy chorób somatycznych i w związku z tym udaje się po pomoc do lekarzy rodzinnych czy farmaceutów. Zaburzenia lękowe bardzo często współwystępują z zaburzeniami nastroju, głównie z depresją.

krótko o lęku…

Lękiem nazywamy stan, w którym człowiek odczuwa zagrożenie, obawę, stałe napięcie psychiczne, nadmierną nerwowość. Jest drażliwy zarówno w stosunku do siebie i innych osób, jak też na czynniki zewnętrzne, np. na hałas. Stan lękowy objawia się w postaci wyraźnego przeżywania uczucia zagrożenia i niepokoju bez wyraźnej obiektywnej przyczyny lub w postaci uczucia występującego w sytuacjach, które obiektywnie nie są zagrożeniem. Lęk to rodzaj emocji, który podobnie jak radość lub gniew wpływa na reakcje, myśli i odczucia człowieka. Wywołuje u chorego szereg niekorzystnych objawów.

Farmakoterapia w nerwicy

Leki łagodzące zaburzenia nerwicowe skierowane są na różne objawy. W zależności od tego, czy pacjent cierpi na ataki paniki, lęki, fobie, czy też obsesje, wymagane są różne rodzaje leków i parafarmaceutyków. Najczęściej stosuje się leki przeciwdepresyjne – poprawiają one samopoczucie chorego, łagodzą zaburzenia snu. Niestety ich stosowanie wiąże się ze skutkami ubocznymi, jak np. omdlenia, zawroty głowy, uczucie suchości w ustach czy zaburzenia dyspeptyczne. Kolejnymi lekami stosowanymi w nerwicy są środki uspokajające i anksjolityczne (psychotropowe) – najczęściej pochodne benzodiazepiny. Ich szybkie działanie sprawia, że są one skuteczne w przypadku napadów lęku i paniki. Największą ich wadą jest jednak fakt, iż mogą silnie uzależniać.

Zioła na nerwicę

Ziołowe leki nie stanowią alternatywy dla farmakoterapii, mogą jednak okazać się bardzo pomocne. Ich działanie polega głównie na łagodzeniu objawów zaburzeń nerwicowych. Poszczególne zioła mają różne właściwości – mogą działać uspokajająco, relaksująco, obniżają poziom stresu lub poprawiają nastrój.

Gruczoły chmielowe, lupulina

Rośliną macierzystą jest chmiel zwyczajny, wieloletnia roślina zielna, pienna, o szorstkich pędach i gruboząbkowanych liściach.

Lupulina, czyli gruczoły wydzielnicze chmielu, zawiera od 1% do 3% olejku eterycznego o dość zmiennym składzie zależnym od pochodzenia surowca. W olejku występują terpeny i seskwiterpeny. Główne składniki czynne występują w żywicy. Są to: humulon i lupulon oraz 2-metylo-3-butenol, któremu przypisywane jest właśnie działanie uspokajające.

Lupulina utrudnia przenoszenie bodźców do ośrodkowego układu nerwowego, hamuje nieco czynność kory mózgowej i wywiera działanie uspokajające, również na sferę płciową. Działa także rozkurczowo. U kobiet po lupulinie może występować bardziej obfite miesiączkowanie, a niekiedy przyspieszenie menstruacji.

Chmiel może być stosowany w postaci naparów chmielowych, a razem z miętą pieprzową lub rumianem szlachetnym skutecznie łagodzi nerwicowe kłopoty trawienne. Często zawarty jest w preparatach złożonych w połączeniu z kozłkiem, melisą, passiflorą, lawendą. Połączenia te mogą być skuteczne w stanach napięcia emocjonalnego, w stanach pobudzenia i niepokoju, w trudnościach z zasypianiem.

Ziele dziurawca

Rośliną macierzystą jest dziurawiec zwyczajny, wieloletnia roślina zielna kwitnąca na żółto. Do celów leczniczych zbiera się świeżo rozkwitające, dobrze ulistnione górne części łodyg i suszy jak najszybciej w miejscach zacienionych i przewiewnych.

Ziele dziurawca zawiera antrazwiązki: ciemnoczerwony barwnik hyperycynę oraz związki pokrewne. Druga grupa związków to flawonoidy – hyperozyd, rutozyd, kwercetyna. Występują tu także garbniki katechinowe, biflawonoidy i procyjanidy. W świeżych kwiatach występuje także hyperforyna, jednakże rozkłada się ona podczas suszenia.

W związku z obecnością rozmaitych składników ziele dziurawca wykazuje wielokierunkowe działanie:

• wodne wyciągi zawierające garbniki katechinowe, flawonoidy, stosowane są w dolegliwościach przewodu pokarmowego (działanie przeciwzapalne, ściągające, rozkurczowe, żółciopędne i żółciotwórcze), a także układu moczowego (działanie moczopędne),
• roztwory alkoholowe lub olejowe zawierające lipofilne składniki mają właściwości antydepresyjne.

Mimo licznych badań nie udało się jednoznacznie potwierdzić, które z substancji zawartych w wyciągu z dziurawca odpowiadają za efekt przeciwdepresyjny i nie jest do końca poznany mechanizm ich działania. Istnieją jednak dane mówiące o tym, że wyciąg z dziurawca ma znaczący wpływ na hamowanie metabolizmu neuroprzekaźników, modulowanie gęstości i wrażliwości receptorów neuroprzekaźników, hamowanie wychwytu zwrotnego serotoniny, dopaminy, noradrenaliny oraz monoaminooksydazy (MAO). Bardzo prawdopodobne jest, że w wyciągu znajdują się inne, dotychczas niezidentyfikowane związki, które mogą być odpowiedzialne za efekt terapeutyczny.

Wyciąg z dziurawca należy do najczęściej stosowanych preparatów przeciwdepresyjnych w przypadku lekkich i średnio nasilonych depresji (w przypadku ciężkich depresji jest przeciwwskazany). Ponadto stosowany bywa w samodzielnym leczeniu dolegliwości psychowegetatywnych, nerwowego niepokoju i lęku. W badaniach wykazano korzystniejszy profil bezpieczeństwa wyciągów z dziurawca w porównaniu z klasycznymi lekami przeciwdepresyjnymi.

Interakcje te wynikają przede wszystkim z indukcji izoenzymu CYP3A4 oraz glikoproteiny P. Należy pamiętać zatem o możliwości wystąpienia interakcji dziurawca z innymi lekami, metabolizowanymi przez cytochrom P450. Dziurawiec wchodzi w reakcje z lekami przeciwdepresyjnymi (amitryptyliną, nortryptyliną, paroksetyną, sertraliną), tramadolem i tryptanami, co może doprowadzić do rozwoju zespołu serotoninowego.

Korzeń/kłącze kozłka

Rośliną macierzystą jest kozłek lekarski. Korzeń kozłka zawiera olejki eteryczne. Drugą grupę biologicznie aktywnych substancji stanowią trójestrowe połączenia zwane walepotrianami: waltrat, 1-acetowaltrat, dihydrowaltrat.

Korzeń kozłka jest aktywnym i skutecznym lekiem uspokajającym i przeciwskurczowym, pod warunkiem, że jest prawidłowo przetworzony i odpowiednio dawkowany. Korzystniej działają przetwory ze świeżego korzenia, a decydujący wpływ na jego aktywność ma sposób i czas suszenia oraz przechowywania surowca. Działanie uspokajające kozłka polega na tłumieniu refleksów motorycznych i psychicznych w ośrodkowym układzie nerwowym. Przetwory z korzeni kozłka mają zróżnicowaną wartość leczniczą w zależności od tego, czy są to wyciągi alkoholowe czy wodne, ponieważ główne składniki czynne, jak olejek eteryczny i walepotriaty, rozpuszczają się lepiej w alkoholu niż w wodzie.

Według badań wyciągi wodne wykazują interakcje z neuroprzekaźnikiem – kwasem GABA. W badaniach na synaptosomach udało się za pomocą wyciągu z waleriany wykazać zwiększenie wyrzutu i równocześnie zmniejszenie wchłaniania zwrotnego GABA; z kolei kwas walerianowy wchodził w interakcje z receptorem GABA-A. U pacjentów ujawnia się pewna poprawa snu (szybsze osiągnięcie głębokich faz snu oraz nieznaczne wydłużenie się czasu trwania snu głębokiego).

Liść melisy

Liście melisy zawierają olejek eteryczny, a w nim znajduje się mieszanina związków terpenowych o miłym zapachu cytrynowym: citral A (geranial) i B (neral) oraz citronelal, seskwiterpen β-kariofylen. Najbardziej znane i najczęściej wykorzystywane w praktyce jest działanie uspokajające liści melisy.

Ziele serdecznika

W zielu występują m.in. związki protoalkaloidowe – leonukardyna (stachydryna), aminy (cholina), irydoidy (leonuryd).

Serdecznik działa uspokajająco na ośrodkowy układ nerwowy. Zmniejsza m.in. pobudliwość ośrodka naczynioruchowego w rdzeniu przedłużonym i osłabia siłę bodźców przekazywanych do serca, zmniejsza też częstość skurczów serca. Jest to szczególnie widoczne, gdy zaburzenia sercowo-krążeniowe wywołane były czynnikami emocjonalnymi lub zaburzeniami ze strony narządów wewnętrznych. Obserwuje się wtedy regularniejszą pracę serca, zmniejszenie wahań ciśnienia krwi z tendencją do obniżenia, ustępowanie bólu w okolicy serca, nieznaczne zwiększenie wydalania moczu i ogólną poprawę samopoczucia.

Inne sposoby na nerwicę

Jeśli chory cierpi na nerwicę, powinien zmienić styl życia. Najważniejsze jest wyeliminowanie czynników sprzyjających rozwojowi zaburzeń nerwicowych oraz unikanie stresu. Ważny jest zatem higieniczny tryb życia: regularne posiłki, spokojny i odpowiednio długi sen, prawidłowa dieta. Nikotyna, alkohol, kofeina i mocno przetworzona żywność nie wpływają korzystnie na stan zdrowia osoby cierpiącej na nerwicę. Równie ważna jest aktywność fizyczna: uprawianie sportu, techniki relaksacyjne i joga – wszystko to sprzyja rozładowywaniu napięcia i odreagowywaniu stresu.

mgr farm. Barbara Domagała