Zajady traktowane są przez wiele osób jako defekt kosmetyczny. Tymczasem mogą być one w niektórych przypadkach symptomem poważnych chorób ogólnoustrojowych, przejawem złego sposobu odżywiania lub wynikiem zaniedbań stomatologicznych. Należy je traktować raczej jako objaw niż oddzielną jednostkę chorobową.

Skóra na ustach jest znacznie cieńsza i delikatniejsza niż w innych obszarach twarzy. Z tej przyczyny wargi są wyjątkowo podatne na wysuszanie, pękanie czy łuszczenie się. W dodatku na wargach nie ma gruczołów łojowych, więc brakuje im lipidowej warstwy ochronnej. Szczególnie newralgiczne miejsce to kąciki ust. Jest tu wilgotno i ciepło. Często gromadzą się też resztki pokarmowe. To właśnie dlatego kąciki ust bywają miejscem infekcji – chętnie namnażają się tu bakterie i grzyby, które jeszcze bardziej utrudniają proces gojenia.

Zajady, czyli zapalenie kątów jamy ustnej, objawiają się jako pęknięcia skóry i nadżerki w kącikach ust. W niektórych przypadkach, ich występowanie jest objawem poważnej choroby, a nieleczone mogą prowadzić do wystąpienia poważnych powikłań. Poza pęknięciami i nadżerkami, u osób dotkniętych tą dolegliwością pojawia się szereg charakterystycznych symptomów, takich jak:

• rumień,
• łuszczenie,
• zgrubienia,
• strupki,
• grudki,
• owrzodzenia.

W niektórych przypadkach, pęknięcia mają tendencję do krwawienia.

Problem nadkażeń

U większości chorych ze zmian izolowany jest Candida albicans i Staphylococcus aureus. Szczególnie podatne na rozwój zakażenia są usta o kształcie „podkówki” – taki nieprawidłowy kształt utrudnia naturalne mechanizmy oczyszczania skóry i sprzyja zaleganiu śliny. Dzieje się tak u osób, które mają nieprawidłową wysokość zwarcia zębów, czyli w uproszczeniu: kiedy zęby, żuchwa i szczęka są „za niskie” i dolny odcinek twarzy jest nieprawidłowo skrócony (jest to często obserwowane u osób starszych). Infekcja kątów ust objawia się pieczeniem, zaczerwienieniem i pękaniem uszkodzonego naskórka. Zajady mogą być bolesne i bardzo często delikatnie krwawią. Ból pojawia się zazwyczaj przy próbie szerokiego otwarcia ust – np. kiedy chcemy włożyć do ust kęs pożywienia.

Przyczyny zajadów

Zajady mogą mieć rozmaite przyczyny. Należy dążyć do ich ustalenia i wyeliminowania. Często są one pierwszym symptomem niebezpiecznych chorób ogólnoustrojowych. Zwykle do wystąpienia zapalenia kątów ust konieczne jest pojawienie się dwóch lub więcej czynników. Do najczęściej wymienianych powodów prowadzących do zapalenie kątów jamy ustnej należą:

• zła proteza – nieodpowiednia wysokość zwarcia zębów w protezie lub nieużywanie protezy przy braku zębów powoduje wywinięcie warg w sposób, który ułatwia bytowanie patogennych mikrobów. Zajadom sprzyja również nieprawidłowa higiena związana z użytkowaniem protezy;
• wady zgryzu, zwłaszcza zgryz głęboki, przewieszony skutkuje nieprawidłową relacją warg względem siebie – w takich przypadkach leczenie ortodontyczne powoduje nie tylko wyleczenie zajadów – przez zmianę pozycji wargi dolnej i górnej – lecz także wydłużenie dolnego odcinka twarzy i tym samym poprawę harmonii rysów;
• obniżenie odporności – związane z chorobami ogólnymi, wiekiem, wahaniami hormonalnymi, immunosupresją, steroidoterapią lub defektami immunologicznymi – zwiększa ryzyko infekcji, w tym również pojawienia się zajadów;
• antybiotykoterapia – zwłaszcza lekami o szerokim spektrum działania, zaburza delikatną równowagę w ekosystemie mikroorganizmów kolonizujących skórę i sprzyja nadmiernemu rozwojowi grzybów;
• dieta niskobiałkowa – wegetarianie i osoby, u których dieta nie zaspokaja zapotrzebowania na aminokwasy egzogenne częściej cierpią na grzybicę;
• niedobory żywieniowe – zapalenie kątów warg, któremu towarzyszy łysienie, biegunka oraz nadżerki błony śluzowej jamy ustnej, może sugerować niedobór cynku; natomiast zanik brodawek języka (tzw. lustrzana powierzchnia języka) w połączeniu z zajadami to przejaw niedoboru witamin z grupy B;
• nieprawidłowe nawyki – wycieranie ust ręką lub gryzienie przedmiotów sprzyjają rozprzestrzenianiu się patogenów i mogą wywoływać częste nawroty choroby. W niektórych przypadkach konieczna bywa pomoc psychologa albo psychiatry;
• alergie;
• przyjmowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej.

Brak prawidłowej higieny zębów

To ważny czynnik zwiększający ryzyko powstawania zajadów. Na przykład istotna jest kwestia szczoteczki do zębów. Niektórzy nie przywiązują do tego szczególnej uwagi. Tymczasem szczoteczkę powinniśmy wymieniać na nową przynajmniej co 3 miesiące. Warto też zwrócić uwagę na rodzaj stosowanej pasty do zębów. Być może zawiera agresywne, drażniące składniki. Jednym z nich jest SLS (ang. Sodium Lauryl Sulfate, czyli laurylosiarczan sodu). Jest to detergent pochodzący z grupy siarczanów alkoholi tłuszczowych. SLS stosuje się, między innymi, w płynach do mycia naczyń, ale także w kosmetykach. Jego obecność odnotowuje się również w pastach do zębów (sprawia, że pasty się pienią). Niestety nie zawsze składnik ten jest przez nas dobrze tolerowany.

Cukrzyca a zajady

Cukrzyca zgodnie z obowiązującą definicją stanowi grupę chorób metabolicznych związanych z defektem wydzielania lub działania insuliny. Zapadalność na cukrzycę wciąż rośnie. Cukrzyca nie jest już tylko chorobą osób w starszym wieku – coraz częściej rozpoznaje się ją u młodych ludzi. Główny objaw chorobowy, czyli przewlekła hiperglikemia, skutkuje zaburzeniem wielu narządów, w tym skóry. Szacuje się, że zmiany skórne występują w przebiegu cukrzycy nawet u około 40 procent  pacjentów. Stosunkowo częstą dolegliwością, chociaż bagatelizowaną są pęknięcia i nadżerki w obu kątach ust.

Jak postępować?

Leczenie zajadów powinno obejmować ustalenie, co jest ich dokładną przyczyną, która wywołała zapalenie. Sposób postępowania powinno się wówczas dostosować się do podejrzewanej etiologii. W każdym przypadku pomocne jest ustalenie, czy stan jest spowodowany wyłącznie czynnikami o mechanicznym charakterze, czy też jednak występuje nadkażenie. W tym drugim przypadku najbardziej uzasadnione będzie leczenie kremami zawierające substancje przeciwgrzybicze oraz przeciwbakteryjne. Lecząc zajady, w pierwszej kolejności powinniśmy skoncentrować się na usunięciu przyczyny wywołującej infekcję. Jeżeli przyczyną jest zgryz, to najważniejsza staje się korekta w tym zakresie – poprzez leczenie ortodontyczne. Jeśli przyczyną jest słaba odporność, należy nad nią popracować. Warto urozmaicić nasze menu, zwłaszcza w okresie wczesnej wiosny – gdy brak jest jeszcze nowalijek, dietetycy zalecają spożywanie sałatek z dodatkiem, najlepiej własnoręcznie wyhodowanej w domu, rzeżuchy czy kiełków pszenicy.

Dieta

W zwalczaniu zajadów pomocna będzie dieta uzupełniająca niedobory witamin z grupy B. Sporo jest ich w rybach, nabiale, mięsie, drożdżach piekarskich, wątrobie, awokado, wyrobach pełnoziarnistych oraz grochu i fasoli. Warto unikać produktów bogatych w cukier i tłuszcz, które są dobrą pożywką dla grzybów chorobotwórczych. Nie zapominajmy też o wzbogaceniu naszego jadłospisu o słodką i kiszoną kapustę, czosnek, cebulę i miód. Cenne składniki znajdziemy również w sokach i konfiturach – najlepiej tych domowej roboty.

Jak długo goją się zajady?

To kwestia bardzo indywidualna. Zwykle przy prawidłowym postępowaniu zajady goją się w przeciągu 2 tygodni. W przypadku braku poprawy po takim czasie lub częstego nawracania zmian wskazane jest zasięgnąć porady lekarza POZ.

Jak przyspieszyć gojenie?

Nie sposób nie wspomnieć tutaj o potencjale witaminy A. Zajmuje ona bardzo ważne miejsce wśród witamin będących składnikami wielu preparatów stosowanych na skórę z rozmaitymi problemami dermatologicznymi. Jedną z jej form jest palmitynian retinolu, wpływający przede wszystkim na zewnętrzne warstwy naskórka. Zwiększa on intensywność syntezy kolagenu w skórze właściwej. Maść o takim składzie będzie niezwykle pomocna w pielęgnacji popękanych kącików ust, ale także po opalaniu, chemicznym usuwaniu naskórka czy po skórnych zabiegach laserowych.

lek. stom. Michał Szydło