Zgodnie z raportem Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) cukrzyca jest główną przyczyną zawałów serca czy udaru mózgu. Jest też siódmą najczęściej występującą przyczyną zgonów. Pocieszające jest jednak to, że zarówno pacjenci, jak i farmaceuci (przez działania edukacyjne) mają wpływ na utrzymanie prawidłowej gospodarki węglowodanowej.

Homeostaza glukozy w organizmie i jej znaczenie dla zdrowia

Glukoza jest podstawowym związkiem energetycznym. Do krążenia dostarczana jest z dwóch źródeł. Jednym z nich jest przewód pokarmowy. Drugim źródłem tego cukru są wątroba i nerki, w których jest ona wytwarzana w procesie glikogenolizy i glukoneogenezy. Homeostaza glukozy we krwi utrzymywana jest w wyniku współdziałania szeregu hormonów, wpływających na wychwytywanie i magazynowanie lub uwalnianie tego węglowodanu do krwiobiegu. Głównym regulatorem stężenia glukozy we krwi jest insulina. Nie mniej ważną rolę spełniają glukagon, adrenalina, kortyzol i hormon wzrostu. Sprawnie działająca gospodarka węglowodanowa ma kluczowe znaczenie dla utrzymania zdrowia organizmu, dlatego farmaceuci odgrywają tak ważną rolę w edukowaniu pacjentów na temat profilaktyki i wspomagania prawidłowego metabolizmu przez odpowiednie wybory żywieniowe.

Morwa biała – roślinne wsparcie metabolizmu węglowodanów

Morwa biała (łac. Morus alba L.), pochodząca z Azji, jest znana od wieków jako roślina o cennych właściwościach. Zarówno liście, owoce, nasiona, jak i kora stanowią cenne źródło związków bioaktywnych. Zawartość bioaktywnych związków zależy od odmiany morwy białej, ale również od różnic genetycznych czy stopnia dojrzałości. Należą tu przede wszystkim flawonoidy i alkaloidy, z których najważniejszym, z punktu widzenia metabolizmu węglowodanów, jest 1-dezoksynojirimycyna (DNJ) [1]. Substancja ta wykazuje zdolność do hamowania działania enzymów rozkładających węglowodany złożone, co może prowadzić do opóźnienia wchłaniania glukozy w przewodzie pokarmowym. Dzięki temu ograniczane są gwałtowne skoki poziomu glukozy we krwi po posiłku. Ponadto liście morwy białej zawierają dużą ilość kwercetyny, która również obniża poziom glukozy we krwi [2]. Kimura i wsp. przeprowadzili badania na zdrowych ochotnikach, którzy otrzymali odpowiednio: 0, 0,4, 0,8 i 1,2 g sproszkowanych liści morwy białej wzbogaconej o DNJ, po czym podano im 50 g sacharozy. Po 30–180 minutach zbadano poziom glukozy i insuliny we krwi. Wykazano, że 0,8 i 1,2 g wzbogaconego proszku istotnie zmniejszało poziom glukozy we krwi oraz hamowało poposiłkowe wydzielanie insuliny [3, 4]. DNJ działa w sposób naturalny i nieinwazyjny, dlatego jego obecność w suplementach diety cieszy się rosnącym zainteresowaniem.

Gurmar i kwasy gymnemowe

Mowa konkretnie o ekstrakcie z liści gurmaru (łac. Gymnema sylvestre). Jest to wiecznie zielone, drzewiaste pnącze, występujące w regionach tropikalnych i subtropikalnych. Jego głównym surowcem są liście bogate w kwasy gymnemowe – związki aktywne należące do grupy glikozydów triterpenoidowch. W jamie ustnej zapobiegają one aktywacji receptorów smaku przez spożywany cukier ze względu na podobieństwo ich struktury przestrzennej do cząsteczki cukru [5]. Zbliżony mechanizm występuje w przypadku zmniejszania przez kwasy gymnemowe wchłaniania cukrów. Przyłączając się do receptorów obecnych w zewnętrznych warstwach ściany jelita, zapobiegają one wchłanianiu cząsteczek cukru (na zasadzie konkurencji o przyleganie do nabłonka) [5]. Związki te poprawiają również procesy utylizacji glukozy, zwiększając aktywność odpowiednich enzymów [5]. Warto też podkreślić, że gurmar ma niezwykle długą tradycję stosowania w systemie medycyny ajurwedyjskiej. Surowiec ten wymieniany jest w Farmakopei Indyjskiej jako roślina przeciwcukrzycowa [5].

Chrom

Pierwsze doniesienia na temat roli chromu (Cr) w metabolizmie węglowodanów pojawiły się już w latach 50. XX w. [6]. Popularność preparatów z chromem, której apogeum zanotowano pod koniec XX w., przyniosła dużą liczbę badań dotyczących wpływu suplementacji tym pierwiastkiem na gospodarkę węglowodanowo-lipidową [6]. W wielu badaniach eksperymentalnych na zwierzętach, badaniach z udziałem ludzi chorych na cukrzycę oraz testach in vitro wykazano, że Cr (III) zwiększa skuteczność działania insuliny oraz aktywność błonowej fosfatazy tyrozynowej receptorów insuliny, dzięki czemu glukoza jest efektywniej wchłaniana i wykorzystywana przez komórki organizmu [7].

Witaminy z grupy B

W tym miejscu warto wspomnieć o homocysteinie. To aminokwas siarkowy, który nie występuje w pokarmach i nie jest wbudowywany w cząsteczki białek. W warunkach fizjologicznych powstawanie i katabolizm homocysteiny są zrównoważone [8]. Dziedziczne defekty w budowie niektórych białek mogą jednak prowadzić do podwyższenia stężenia homocysteiny w surowicy. Poszukując mechanizmów, przez które homocysteina wywołuje zmiany patofizjologiczne, przeprowadzono liczne badania, których wyniki sugerują kilka możliwych punktów uchwytu indukujących proces miażdżycowy (pamiętajmy, że osoby z nieprawidłową gospodarką węglowodanową są w tym przypadku w szczególnej grupie ryzyka) [8]. Wydaje się, że mimo licznych doniesień klinicznych znaczenie tego problemu pozostaje niestety wciąż niedoceniane. Jest to o tyle niezrozumiałe, że diagnostyka jest nieskomplikowana, a postępowanie proste, polegające na odpowiedniej suplementacji oraz modyfikacji czynników środowiskowych (przede wszystkich żywieniowych) [8]. Witaminy B6, B12 oraz kwas foliowy odgrywają wspólną i uzupełniającą się rolę w przemianach homocysteiny. Właściwe funkcjonowanie szlaku przemian homocysteiny wymaga obecności wszystkich trzech wymienionych witamin.

Synergia wielu składników – siła kompozycji

Preparaty zawierające zestawienie kilku składników aktywnych, takich jak ekstrakty z morwy białej i gurmaru, chrom, witamina B6, B12 oraz kwas foliowy, zapewniają szerokie, wielopłaszczyznowe wsparcie organizmu. W porównaniu do prostych preparatów jednoskładnikowych, formuły wieloskładnikowe wyróżniają się wszechstronnością i większą praktyczną użytecznością. Farmaceuci mogą rekomendować je jako kompleksowe, długoterminowe rozwiązanie.

Podsumowanie

We współczesnym świecie obserwuje się rosnące zainteresowanie naturalnymi środkami, których zastosowanie opiera się na wielowiekowej tradycji. Złożone suplementy diety zawierające ekstrakty z morwy białej, gurmaru, chrom oraz witaminy z grupy B mogą stanowić cenne uzupełnienie codziennej diety osób dbających o prawidłową gospodarkę węglowodanową. Dzięki właściwości poszczególnych składników aktywnych wspierają one nie tylko prawidłowy metabolizm glukozy, ale również procesy energetyczne. Rola farmaceuty w ich rekomendowaniu oraz edukacji pacjentów może okazać się kluczowa dla długoterminowego wspierania zdrowia. Niezwykle ważne są także wskazówki w zakresie stylu życia (odpowiedniej diety i regularnej aktywności fizycznej).

Piśmiennictwo:

1. Grześkowiak J., Łochyńska M. Związki biologicznie aktywne morwy białej (Morus alba L.) i ich działanie lecznicze. Postępy Fitoterapii 2017, 1: 31–35.
2. Katsube T., Yamasaki M., Shiwaku K. I wsp. Effect of flavonol glycoside in mulberry (Morus alba L.) leaf on glucose metabolism and oxidative stress in liver in diet-induced obese mice. J Sci Food Agric 2010; 90(14): 2386–2392.
3. Kimura T., Nakagawa K., Kubota H. i wsp. Food-grade mulberry powder enriched with 1-deoxynojirimycin suppresses the elevation of postprandial blood glucose in humans. J Agric Food Chem 2007; 55(14): 5869–5874.
4. Gnalicka A., Jabłecka A. Miejsce wyciągu z morwy białej we współczesnej farmakoterapii cukrzycy typu II – praca poglądowa. Farm Współ. 2013, 6: 196–201.
5. Zielińska A. Zastosowania gurmaru (Gymnema sylvestre) w zapobieganiu i terapii cukrzycy. Lek w Polsce. 2022, 4(32): 6–11.
6. Piotrowska A., Pilch W., Tota Ł., Nowak G. Biologiczne znaczenie chromu III dla organizmu człowieka. Medycyna Pracy. 2018, 69(2): 211–223.
7. Kośla T. i wsp. Chrom trójwartościowy (Cr III) jako pierwiastek śladowy niezbędny dla zwierząt i ludzi. Med Weter. 2018, 74(9): 560–567.
8. Wichlińska-Lipka M., Nyka W.M. Rola homocysteiny w patogenezie chorób układu nerwowego. Forum Medycyny Rodzinnej. 2008, 2, 4: 292–297.