Placebo to substancja obojętna, niemająca teoretycznie wpływu na stan zdrowia pacjenta. Zwykle jest używane w badaniach klinicznych jako próba kontrolna (podwójna ślepa). Mimo że placebo pozbawione jest jakichkolwiek składników aktywnych, wielu ludzi reaguje na nie poprawą stanu zdrowia.

Krótka historia placebo

Pierwsza medyczna definicja placebo pochodzi z 1785 roku. W roku 1811 została poprawiona o brzmienie: „każdy lek bądź zabieg mający na celu raczej zadowolenie pacjenta niż rzeczywistą poprawę stanu jego zdrowia”. Ostateczne, rozumiane przez nas dzisiaj, znaczenie tego terminu ukształtowało się dopiero pod koniec XIX wieku. Chory nie wie, że otrzymuje placebo a nie właściwy lek, ponieważ wygląd, zapach, smak i konsystencja substancji są takie same jak w „prawdziwym” leku.

Placebo i zespół jelita drażliwego

Naukowcy postanowili zbadać efekt placebo, informując o tym pacjentów. Grupę 80 osób z zespołem jelita drażliwego podzielili na pół – jedna grupa nie dostawała żadnych leków, druga otrzymywała przez 3 tygodnie dwa razy dziennie placebo (wiedząc o tym, że są to tylko tabletki z cukru). Uczestników eksperymentu poinformowano dokładnie, że tabletki są pozbawione składników aktywnych, a ich opakowania opatrzono etykietą z napisem „placebo”. Po trzech tygodniach okazało się, że 59% pacjentów przyjmujących placebo zgłosiło złagodzenie objawów choroby i porównało efekty działania cukrowych pastylek do skuteczności najlepszych dostępnych na rynku leków stosowanych w leczeniu zespołu jelita drażliwego. Wynik tego badania sugerował, że efekt placebo polega nie tyle na sile pozytywnego myślenia i wiary w skuteczność leczenia, ile na przestrzeganiu rodzaju medycznego rytuału – rutyny przyjmowania tabletek.

Placebo a interwencja kardiologiczna

W innym badaniu z kolei lekarze postanowili ocenić wpływ placebo i sugestii słownej na tętnice wieńcowe. Celem naukowców z Monachium była odpowiedź na pytanie: czy zmniejszenie bólu wieńcowego w klatce piersiowej indukowane placebo może wynikać ze zmian, jakie zachodzą w przepływie krwi przez naczynia wieńcowe. Dodatkowo autorzy wzięli pod uwagę możliwość werbalnego oddziaływania na obserwowany efekt. W związku z tym postawili kolejne pytanie: czy słowna sugestia towarzysząca interwencji kardiologicznej może mieć wpływ na stan naczyń wieńcowych? Do badania zakwalifikowano 30 chorych z bólem w klatce piersiowej z prawidłowym wynikiem koronarografii [1]. Do tętnic wieńcowych podczas badania koronarograficznego podawano roztwór soli fizjologicznej i obserwowano zmianę dwóch parametrów: zwężenie tętnicy wieńcowej (DS) oraz minimalny wymiar światła naczynia (MLD) przed podaniem soli i 60 sekund po jej aplikacji. Obserwację wzbogacono o ocenę zmian w nasileniu bólu w klatce piersiowej oraz postrzeganiu ciężkości sytuacji. Badanych podzielono na dwie grupy. Pacjenci z pierwszej grupy w trakcie badania poddani zostali dodatkowej sugestii słownej w postaci następującej formuły: „Proszę pana/pani, w tej chwili przez cewnik wstrzykujemy lek, który rozszerzy pana/pani naczynia krwionośne. Ten zabieg poprawi przepływ krwi przez pana/pani serce. Lek jest bardzo skuteczny i zaczyna działać od razu. W trakcie badania może pan/pani odczuwać przyjemne ciepło lub mrowienie tylko przez kilka sekund”. Celem tej wypowiedzi było przekazanie sugestii rozkurczu naczyń wieńcowych. W grupie kontrolnej podlegającej tej samej interwencji kardiologicznej cytowanej formuły nie wypowiadano. Nieoczekiwanie dla autorów badania podanie soli fizjologicznej wraz z sugestią słowną przyczyniło się do wzrostu parametru DS wskazującego na zwiększenie zwężenia badanej tętnicy, spowodowane jednoczesnym zmniejszeniem się parametru MDL. Natomiast w grupie kontrolnej doszło do niewielkiego rozszerzenia naczynia. Z drugiej jednak strony w grupie poddanej słownej sugestii odnotowano spadek nasilenia odczuwanego bólu w klatce piersiowej, podczas gdy w grupie kontrolnej uległ on niewielkiemu wzrostowi.

Podsumowanie

Można pokusić się o stwierdzenie, że historia medycyny to w znacznym stopniu historia stosowania placebo. Nic dziwnego – na początku lekarze dysponowali przecież tylko pojedynczymi skutecznymi środkami leczniczymi, a mimo to osiągali pozytywne efekty zdrowotne. A jak jest dzisiaj? Otóż w systematycznym przeglądzie piśmiennictwa wykazano, że na świecie nawet 15–89% lekarzy rodzinnych deklaruje świadome podawanie placebo co najmniej raz w miesiącu [2].

dr n. farm. Anna Gajos

Piśmiennictwo:

1. Ronel J i wsp. Effects of verbal suggestion on coronary arteries: results of a randomized controlled experimental investigation during coronary angiography. Am Heart J. 2011, 162(3):507–511.
2. Dostęp on-line 27.05.23 r.: https://www.mp.pl/pediatria/przeglad-badan/297452,efekt-placebo-w-leczeniu-czynnosciowego-bolu-brzucha-oraz-zespolu-jelita-drazliwego-u-dzieci