Katar jest powszechnie bagatelizowanym objawem chorób. Jest nawet mocno zakorzenione porzekadło, że leczony katar trwa 7 dni, a nieleczony tydzień. W rzeczywistości najistotniejszy jest nie tyle czas utrzymywania się objawów, a pewne powikłania, z którymi pacjent może borykać się potem o wiele dłużej.

Główni winowajcy

Katar powstaje na skutek zakażenia błony śluzowej nosa wirusami – blisko 98 proc. przypadków to zakażenia wirusowe. Przenoszą się one z osoby chorej na zdrową drogą powietrzno-kropelkową podczas kaszlu i kichania. Katar, czyli ostry nieżyt nosa, objawia się obecnością zwiększonej ilości wydzieliny, często początkowo wodnistej, a następnie gęstej. Poza tym występuje obrzęk błony śluzowej, co dodatkowo upośledza drożność nosa. Na skutek zmian zapalnych zmniejsza się również aktywność układu śluzowo-rzęskowego, utrudniając ewakuację wydzieliny. Poza wirusami grypy w naszym środowisku jest wiele innych wirusów powodujących zakażenia. Infekcja bakteryjna jest następstwem wirusowego zakażenia górnych dróg oddechowych i występuje jedynie w 0,5–2% przypadków.

Objawy kliniczne

Katar często powoduje drapanie w gardle i nosie. Obu rodzajom kataru może towarzyszyć kichanie, a czasem nawet gorączka. Wspólnymi objawami są też uczucie zatkania i obrzęk małżowin nosa, z uczuciem ogólnego osłabienia, ból, czasem zawroty głowy. Następstwem może być kaszel, spowodowany spływającą po tylnej ścianie gardła wydzieliną z nosa. Dolegliwościom tym może towarzyszyć podwyższona ciepłota ciała i ogólne złe samopoczucie. Ważne jest jednak, że ani wysokość gorączki, ani rodzaj wydzieliny z nosa nie upoważniają do różnicowania między zakażeniem wirusowym a bakteryjnym. Zgodnie z zaleceniami objawy wskazujące na rhinosinusitis (zapalenie jamy nosowej i zatok), trwające krócej niż 10 dni, określa się jako przeziębienie lub ostre wirusowe zapalenie jam nosowych i zatok przynosowych. U ok. 75% chorych objawy infekcji wirusowej ustępują w ciągu 7–10 dni. Jeśli objawy zakażenia górnych dróg oddechowych utrzymują się dłużej niż 10 dni, lub jeśli przed upływem tego czasu stan zdrowia pogorszy się albo wystąpią nowe objawy, należy rozważać zakażenie bakteryjne. W takiej sytuacji trzeba udać się do lekarza, który zdecyduje o ewentualnym podaniu antybiotyku. W przypadku zakażeń wirusowych nie należy włączać antybiotyków – żaden antybiotyk nie działa na wirusy, a powodując zachwianie równowagi fizjologicznej flory bakteryjnej człowieka, może wywołać długoterminowe powikłania groźne dla zdrowia.

Leczenie

Nieleczony katar może powodować zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok, ale również rozszerzenie infekcji. W przypadku zakażeń wirusowych konieczne jest odpowiednie objawowe postępowanie. Najlepszym rozwiązaniem jest pozostanie w domu. Powoduje to ograniczenie wysiłku fizycznego, co sprzyja zdrowieniu, eliminuje nas jako źródło zakażenia dla innych oraz chroni organizm, zajęty walką z infekcją, przed zarażeniem się innymi drobnoustrojami od kaszlących i kichających ludzi. Leczenie można wspomagać dostępnymi na rynku preparatami. Należą do nich aerozole, które zawierają pochodną imidazolową o działaniu symapatykomimetycznym (np. oksymetazolinę) i zwężają naczynia krwionośne, dzięki czemu zmniejszają obrzęk zmienionej zapalnie błony śluzowej, hamują nadmierne wydzielanie oraz ułatwiają oddychanie. Ponadto powodują otwarcie i rozszerzenie przewodów odprowadzających zatok przynosowych oraz odblokowują trąbki słuchowe. Działają szybko i zapewniają pożądany efekt już od pierwszej dawki. W wyborze warto jednak zwrócić uwagę, aby proponowany pacjentowi aerozol nie zawierał BAK (czyli chlorku benzalkoniowego), który, jak wykazano w licznych badaniach, może wpływać destrukcyjnie na czynność rzęsek. Podczas gorączki wskazane jest przyjmowanie preparatów przeciwgorączkowych (np. zawierających paracetamol lub ibuprofen). Bardzo ważne jest również picie dużej ilości płynów, najlepiej o temperaturze pokojowej, a w czasie gorączki – chłodnych. Pamiętajmy, że osoby gorączkujące należy schładzać, a nie ogrzewać, dlatego jeśli chory gorączkuje – przykrywamy go cienkim kocem, poimy chłodnymi napojami, stosujemy kąpiele ochładzające. Pomieszczenia, w których przebywają osoby chore, muszą być często wietrzone i nie powinny być przegrzewane. Kurację można wspomagać olejkami eterycznymi (np. w postaci maści do nacierania klatki piersiowej).

Podsumowanie

Warto wiedzieć, że możemy złagodzić objawy kataru i zadbać o to, aby pacjent uniknął przykrych powikłań. Konieczny jest jednak odpowiedni instruktaż z naszej strony odnośnie prawidłowego stosowania wszystkich preparatów, w tym miejscowych aerozoli (bardzo ważne, aby pacjent przestrzegał czasu takiej terapii i nie stosował aerozolu udrożniającego nos dłużej niż zaleca producent).

dr n. med. Sylwia Krzemińska