Cukrzyca należy do chorób, w których los pacjenta i jakość jego życia są uzależnione od przygotowania do radzenia sobie z chorobą i jej powikłaniami. W zapobieganiu i leczeniu cukrzycy to pacjent podejmuje decyzję o istotnym dla przebiegu choroby znaczeniu.

Postępowanie pacjenta dostosowane musi być do codziennego życia i kierowane przez specjalistów – lekarzy, farmaceutów, pielęgniarki. Są to zalecenia, informacje, rady i wskazówki. Dlatego tak ważne jest, aby chory miał do nich dostęp i potrafił uzyskaną wiedzę zastosować w życiu codziennym. Dużą rolę wśród działań edukacyjnych ma do spełnienia farmaceuta w aptece w ramach doradztwa, gdyż to właśnie z nim pacjent z cukrzycą ma bezpośredni i praktycznie nieograniczony kontakt.

Zespół Stopy Cukrzycowej (ZSC) stanowi późne powikłanie cukrzycy. Jest to zespół zmian patologicznych występujących u chorych na cukrzycę i dotyczący kończyny dolnej, a szczególnie stopy. Są to złożone, przewlekłe rany, które mają istotny długoterminowy wpływ na przebieg choroby, śmiertelność i jakość życia pacjentów. Osoby, u których dochodzi do rozwoju ZSC, są bardziej narażone na ryzyko przedwczesnej śmierci, zawału mięśnia sercowego i śmiertelnego udaru niż te, których ZSC nie dotknął. Oszacowano, że co 20 sekund na świecie dochodzi do amputacji w obrębie kończyny dolnej ze względu na powikłania cukrzycy. Jednocześnie zdaniem naukowców aż 85% amputacji da się uniknąć w przypadku przyjęcia skutecznego planu terapii. Odpowiednio wczesne rozpoczęcie leczenia i niedopuszczenie do zakażenia może umożliwić lekarzom zapobieganie postępowi choroby do ciężkiej infekcji grożącej amputacją. Zakażenie u osób z ZSC stanowi poważne zagrożenie – dużo większe niż w przypadku ran innego pochodzenia niepodlegających zmianom cukrzycowym. Stąd niezwykle istotną sprawą w postępowaniu z diabetykami jest – poza optymalną kontrolą cukrzycy – skuteczne miejscowe leczenie ran, aby nie dopuścić do ich zakażenia.

W przypadku łagodnych zakażeń u pacjentów, którzy nie przechodzili ostatnio terapii antybiotykowej, lekarz rozpoczyna doustną antybiotykoterapię empiryczną zorientowaną na zwalczanie gronkowca złocistego i paciorkowca beta-hemolizującego oraz zaleca stosowanie miejscowych środków przeciwdrobnoustrojowych. Mogą one być korzystne w następujących sytuacjach:
• gdy pojawiają się obawy o zmniejszoną penetrację antybiotyku – np. kiedy pacjent ma kiepskie unaczynienie,
• w przypadku ran niegojących się, gdzie klasyczne objawy infekcji są nieobecne, ale istnieje podejrzenie, że mogą się rozwinąć.

W tych sytuacjach miejscowe środki przeciwdrobnoustrojowe (same, czy w połączeniu z terapią ogólną) mogą chronić ranę przed dalszym zanieczyszczeniem. Dodatkowo, leczenie na wczesnym etapie może zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji do głębiej położonych tkanek. Wśród najskuteczniejszych środków przeciwdrobnoustrojowych wymienia się sole srebra, biguanid poliheksametylenu (PHMB), pochodne jodu, oktenidynę, a zwłaszcza w połączeniu z 2-fenoksyetanolem. Miejscowe środki przeciwdrobnoustrojowe nie powinny być stosowane samodzielnie u pacjentów z klinicznymi oznakami infekcji.

W ZSC rany zainfekowane są wieloma drobnoustrojami, a ta różnorodność populacji może istotnie przyczyniać się do przewlekłości choroby. Biofilm stworzony przez drobnoustroje stanowi złożone środowiska, które rozwijają się na powierzchni ran i mogą nie dawać widocznych oznak klinicznych infekcji. Nie są one widoczne gołym okiem i nie da się ich wykryć za pomocą rutynowych posiewów. Ponadto drobnoustroje wytwarzają dodatkową substancję polimerową, która stanowi skład biofilmu. Ta struktura działa jako gruba bariera ochronna, bardzo utrudniająca penetrację wnętrza rany przez środki przeciwdrobnoustrojowe. Leczenie powinno mieć na celu:
• eliminację obciążenia biologicznego poprzez regularne, wielokrotne opracowywanie rany i jej silne oczyszczanie,
• zapobieganie ponownemu powstawaniu i przytwierdzaniu się biofilmu przy zastosowaniu opatrunków przeciwdrobnoustrojowych.

Większość opatrunków zaprojektowana jest w celu wytworzenia wilgotnego środowiska rany i wspierania jej gojenia się. Leczenie rany na mokro umożliwia sprostanie wielu problemom, które wpływają na proces gojenia. Wiąże się z utrzymywaniem zrównoważonego środowiska, które nie jest ani zbyt wilgotne, ani zbyt suche. Ze względu na złożony charakter ZSC, nie istnieje jeden opatrunek, który będzie odpowiadał wszystkim sytuacjom. Jednym z nieodłącznych problemów jest kwestia, czy opatrunek zaprojektowany został dla obszarów, gdzie najczęściej występują zmiany typu ZSC – na podeszwach, palcach i między palcami stóp.
Stan stopy cukrzycowej może zmieniać się bardzo szybko, zwłaszcza w przypadku kiedy nie postępowano prawidłowo. Konieczna jest więc regularna kontrola i ocena stanu gojenia rany przez lekarza.

dr n. farm. Barbara Figura