Problem suchej skóry dotyczy znacznej części populacji. Dotyczy na ogół kobiet w okresie menopauzalnym, osób z chorobami dermatologicznymi, zaburzeniami endokrynologicznymi, chorobami wątroby czy przewlekłą niewydolnością nerek [1]. Jaki zatem emolient polecić, gdy problemem jest nie tylko suchość, ale i wysoka wrażliwość skóry, atopia czy zaczerwienienie?

Suchość skóry

Stan ten charakteryzuje się nadmiernym złuszczaniem, szorstkością powierzchni, obecnością rumienia, tendencją do pękania naskórka, występowaniem świądu, pieczenia, bolesności [1]. Największe nasilenie dolegliwości zwykle stwierdza się na twarzy, grzbietach rąk i kończynach dolnych. U części osób obserwuje się rogowacenie mieszkowe na powierzchniach wyprostnych kończyn górnych lub bocznej powierzchni ud [1].

Podatność na podrażnienia i świąd

Płaszcz lipidowy stanowi mieszaninę tłuszczów pochodzących z łoju, keratynocytów warstwy rogowej i związków zewnątrzpochodnych, a jego grubość zmienia się w poszczególnych okresach życia oraz w zależności od okolicy ciała (obfity na skórze owłosionej głowy i na twarzy, skąpy na skórze przedramion, brzucha, goleni i stóp). Składniki płaszcza lipidowego zapobiegają utracie wody przez naskórek (ang. Trans Epidermal Water Loss, TEWL). Szacunkowo około 20% wody całego ustroju znajduje się w skórze, a dla prawidłowego funkcjonowania bariery naskórkowej niezbędne jest przynajmniej 10% [1]. Płaszcz lipidowy łatwo ulega zniszczeniu z powodu częstego używania mydeł i detergentów, co prowadzi do utraty wody i jest przyczyną szorstkości, suchości i łuszczenia się skóry. W następstwie uszkodzenia płaszcza lipidowego oraz zaburzenia składu lipidów warstwy rogowej skóra sucha łatwo ulega podrażnieniom i świądowi.

Czynniki wewnątrzpochodne i zewnątrzpochodne

Zarówno czynniki endogenne, jak i egzogenne determinują stopień suchości skóry, a farmaceuta jako łatwo dostępny specjalista pierwszego kontaktu  powinien umieć je rozpoznawać i odpowiednio edukować pacjentów, korygując ewentualne modyfikowalne błędy. Do czynników wewnątrzpochodnych należą przede wszystkim uwarunkowane genetycznie zaburzenia rogowacenia, takie jak rybia łuska, łuszczyca czy atopowe zapalenie skóry, w których defekt bariery naskórkowej nasila przeznaskórkową utratę wody. Suchość skóry obserwuje się również u diabetyków, pacjentów dializowanych z przewlekłą niewydolnością nerek, w niedoczynności tarczycy, a nawet w przebiegu stwardnienia rozsianego. Nieuchronne starzenie chronologiczne dodatkowo redukuje lipidy i naturalny czynnik nawilżający. Do czynników zewnątrzpochodnych zalicza się z kolei promieniowanie UV, ekstremalne temperatury oraz niską wilgotność. Ryzyko kserozy w miejscu pracy potęguje kontakt z detergentami czy rozpuszczalnikami. Nasilają ją także leki stosowane miejscowo lub ogólnie (glikokortykosteroidy powodują atrofię i ścieńczenie naskórka, a retinoidy, czy to miejscowe, czy doustne, wywołują typowy zespół suchości skóry i błon śluzowych). Wreszcie niedobory żywieniowe, zwłaszcza niedobór witaminy  A, prowadzą do kserozy i hiperkeratozy, co otwiera pole do interwencji farmaceuty w zakresie edukacji dietetycznej.

Konsekwencje suchości i podrażnień

Powstałe podrażnienia i rozpadliny stanowią bramę wnikania bakterii Gram-dodatnich Staphylococcus aureus czy drożdżaków [2]. U osób z zaburzeniami odporności (cukrzyca, AZS, leczona immunosupresją łuszczyca) ryzyko infekcji bakteryjnej gwałtownie rośnie. Zaburzony płaszcz hydrolipidowy ułatwia też penetrację alergenów, co utrwala stan zapalny. Wielomiesięczne drapanie może prowadzić do pogrubienia warstwy rogowej oraz powstawania guzków. Nocny świąd, ból i rumień prowadzą z kolei do bezsenności, drażliwości oraz znacznego obniżenia jakości życia. To dlatego tak ważna jest odpowiednio wczesna interwencja i profilaktyka.

Postępowanie, czyli wybór odpowiedniego emolientu

Postępowanie w stanach przebiegających z suchością skóry zależy od przyczyny i nasilenia dolegliwości oraz ewentualnie od towarzyszącej choroby. Podstawowe znaczenie ma systematyczna, starannie dobrana pielęgnacja, wystarczająco skuteczna jeśli dolegliwości pojawiły się pod wpływem regularnej ekspozycji na czynniki środowiskowe. Pielęgnacja skóry uzupełnia też podstawową terapię niektórych schorzeń dermatologicznych, zwłaszcza u dzieci z AZS. Preparaty, które znajdują tu zastosowanie to emolienty. Grupa ta jest bardzo zróżnicowana pod względem postaci i składu. Występują w postaci kremów, emulsji czy balsamów. Składniki w nich zawarte powodują przede wszystkim odbudowę filmu lipidowego i niwelują suchość.

Podstawowe składniki emolientów

Emolienty zawierają dwa podstawowe typy składników: nawilżające, wnikające do warstwy rogowej i wiążące wodę w naskórku, oraz zapobiegające dehydratacji przez uszczelnienie bariery wodnej. Do pierwszej grupy zaliczamy mocznik, glicerynę, kwas pirolidynokarboksylowy, kwas hialuronowy i mlekowy, a do drugiej – fizjologiczne lipidy (np. ceramidy, fosfolipidy), woski, oleje pochodzenia zwierzęcego i/lub roślinnego (np. masło shea).

Dodatkowe kombinacje składników

Oprócz wymienionych podstawowych składników (np. kwas mlekowy jako humektant i masło shea jako źródło lipidów) warto zwrócić uwagę na kombinację niacynamidu, pantenolu, kwasu β‑glicyretynowego oraz argininy. Niacynamid oraz pantenol stanowią niewątpliwie fundament kosmetologii dermatologicznej. Ich synergia łączy w sobie działanie łagodzące, regenerujące oraz ochronne, co czyni je idealnymi w pielęgnacji omawianego rodzaju skóry. Doskonałym jego uzupełnieniem jest wykorzystanie substancji pochodzenia naturalnego – kwasu 18b-glicyretynowego (GA) – głównego aktywnego składnika wyciągu z korzenia lukrecji. Kwas glicyretynowy ma działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne oraz antyoksydacyjne (przeciwutleniające). L-arginina (kwas 2-amino-5-guanidynowalerianowy) jako aminokwas wpływający na wiele funkcji organizmu cieszy się od wielu lat dużym zainteresowaniem naukowców. Właściwości L-argininy doceniła także kosmetologia. L-arginina wpływa na zwiększenie nawilżenia naskórka, wzmacnia barierę hydrolipidową, łagodzi objawy atopowego zapalenia skóry.

Dodatkowe wskazówki dla pacjentów

Do podstawowych zasad postępowania w profilaktyce suchej skóry, które warto przekazywać pacjentom, równolegle z odpowiednią rekomendacją, należy:

• unikanie częstej ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe (słońce, solarium), stosowanie kremów z filtrem, nawilżanie powietrza w pomieszczeniach;
• ograniczanie nadmiernego kontaktu z wodą (szczególnie gorącą), poleca się kąpiele z dodatkiem olejków;
• unikanie silnie odtłuszczających mydeł, detergentów, soli do kąpieli i zastępowanie ich kostkami myjącymi typu syndet, zawierającymi składniki nawilżające i natłuszczające;
• picie około 2 litrów wody dziennie. Należy pamiętać, że kawa, herbata, napoje gazowane z dodatkiem kofeiny oraz alkohol wysuszają organizm zamiast go nawilżać.

Podsumowanie

Sucha skóra stanowi obecnie bardzo częsty problem kosmetyczny u osób zdrowych. Dolegliwość ta występuje także w przebiegu wielu dermatoz. Skuteczna opieka farmaceutyczna nad pacjentem z suchą skórą wymaga więc holistycznego podejścia obejmującego próbę identyfikacji przyczyn, modyfikację stylu życia i dobór specjalistycznej pielęgnacji. Regularne stosowanie emolientów to w tym przypadku kluczowe postępowanie. Szczególnie korzystne okazują się formulacje zawierające jako dodatkowe składniki: niacynamid, pantenol, kwas β‑glicyretynowy i L‑argininę. Odpowiadają bowiem na wszystkie potrzeby tego rodzaju skóry, zapewniając jej kompleksowe wsparcie, a tym samym – poprawę komfortu pacjenta.

red.

Źródła:

1. Wojnowska D, Chodorowska G, Juszkiewicz-Borowiec M. Sucha skóra – patogeneza, klinika i leczenie. PDiA. 2003, XX, 2: 98–105.

2. Trzeciak M. Nadkażenia bakteryjne w przebiegu chorób zapalnych skóry. Czy lekarze mają optymalny wybór? Dostęp on-line (23.07. 2025 r.): https://www.wiadomoscidermatologiczne.pl/artykul/nadkazenia-bakteryjne-w-przebiegu-chorob-zapalnych-skory-czy-lekarze-maja-optymalny-wybor

3. Maciejewska J. Co powinny zawierać emolienty? Dostęp on-line (23.07.2025 r.): https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/lista/80501,co-powinny-zawierac-emolienty