Zaburzenia metaboliczne i zespół metaboliczny należą obecnie do najczęstszych wyzwań zdrowotnych współczesnych społeczeństw. Szacuje się, że może występować nawet u 20% populacji [1]. Częstość występowania rośnie z wiekiem, a kobiety częściej spełniają kryteria zespołu metabolicznego niż mężczyźni.

Nowa definicja zespołu metabolicznego

Istotą zespołu metabolicznego (ZM) jest współistnienie kilku kluczowych czynników ryzyka. Definicja ZM z 2022 r. obejmuje: otyłość brzuszną, nadciśnienie tętnicze, nieprawidłowy metabolizm glukozy, a także dyslipidemię aterogenną [2, 3]. Rozpoznanie następuje w przypadku występowania otyłości brzusznej i co najmniej dwóch innych czynników. Każdy z tych elementów sam w sobie zwiększa ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, jednak ich łączne występowanie znacząco potęguje to zagrożenie.

Zespół metaboliczny wiąże się m.in. ze wzrostem ryzyka: zawału serca, udaru mózgu, rozwoju cukrzycy typu 2 czy stłuszczeniowej choroby wątroby. Warto podkreślić, że jego objawy często rozwijają się podstępnie, a pacjent przez wiele lat nie zdaje sobie sprawy z zagrożenia. Dlatego tak ważna jest profilaktyka, wczesne wykrywanie i kompleksowe podejście terapeutyczne. Chorego, u którego zostanie rozpoznany zespół metaboliczny należy traktować jako pacjenta z grupy co najmniej wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego [3].

Zasady postępowania w zespole metabolicznym

Podstawowym elementem terapii zespołu metabolicznego jest modyfikacja stylu życia. Jedną z podstawowych interwencji korzystnie wpływających na wszystkie składowe ZM jest redukcja masy ciała i modyfikacje nawyków żywieniowych:

• zmniejszenie spożycia tzw. tłuszczów trans (obecnych np. w produktach wysokoprzetworzonych, w tym komercyjnych wyrobach cukierniczych i niektórych roślinnych tłuszczach utwardzanych) oraz kwasów tłuszczowych nasyconych,
• zwiększenie spożycia błonnika obecnego m.in. w nasionach roślin strączkowych, warzywach, owocach i produktach pełnoziarnistych,
• zwiększenie spożycia kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 obecnych np. w rybach i oleju rzepakowym,
• zmniejszenie proporcji węglowodanów w diecie, w tym ograniczenie spożycia napojów słodzonych,
• ograniczenie spożycia soli (obniżenie wartości ciśnienia tętniczego).

Istotny jest także ruch. Nie ma jednej zalecanej formy – aktywność należy dobrać indywidualnie. Należy ograniczyć spożycie alkoholu (nie ma bezpiecznej dla zdrowia dawki) oraz zadbać o prawidłowy sen (regularne pory zasypiania i wstawania, sen powinien trwać od 6 do 8 godzin, a niestety nie wszyscy zdają sobie sprawę, że zaburzenia jakości i/lub długości snu wiążą się z ryzykiem przyrostu masy ciała oraz powikłań sercowo-naczyniowych) [3]. W praktyce jednak wielu pacjentów nie osiąga satysfakcjonujących efektów wyłącznie dzięki zmianom w trybie życia. W takich sytuacjach konieczne bywa wdrożenie odpowiedniego wsparcia. Obok farmakoterapii coraz częściej rozważa się również możliwość wykorzystania substancji naturalnych, które mogą wspierać terapię, zwłaszcza u pacjentów w początkowej fazie zaburzeń metabolicznych lub w ramach działań prewencyjnych.

Naturalny kompleks polisacharydowy

Na szczególną uwagę zasługuje naturalny kompleks makrocząsteczek polisacharydowych. Jest to złożony układ włókien roślinnych, który w przewodzie pokarmowym tworzy żel o właściwościach bioadhezyjnych. Jego mechanizm działania można określić jako „fizykochemiczną modulację” procesów trawienia i wchłaniania. Po podaniu doustnym kompleks wchodzi w interakcję z treścią jelitową, spowalniając wchłanianie węglowodanów i tłuszczów. Efektem tego jest zmniejszenie poposiłkowych wzrostów glukozy. Dodatkowym mechanizmem jest ograniczenie zwrotnego wchłaniania kwasów żółciowych, co przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi. Kompleks polisacharydowy wpływa również na perystaltykę i mikrobiotę jelitową, co dodatkowo wspiera regulację procesów metabolicznych. Wszystko to sprzyja lepszemu wykorzystaniu składników odżywczych przez wątrobę, pomagając w przywróceniu prawidłowej glikemii, profilu lipidowego i zmniejszeniu obwodu brzucha.

Dowody kliniczne – przegląd badań

W jednym z badań oceniano wpływ diety niskokalorycznej o niskim indeksie glikemicznym stosowanej samodzielnie oraz w połączeniu z kompleksem polisacharydowym (Policaptil Gel Retard – PGR). Po 12 tygodniach obie grupy uzyskały spadek masy ciała, BMI i obwodu talii. Jednak tylko grupa stosująca dodatkowo polisacharydy odnotowała istotną poprawę parametrów gospodarki węglowodanowej – spadek stężenia insuliny na czczo i poprawę wskaźnika HOMA-IR [4]. Wyniki te potwierdzają, że kompleks działa nie tylko na masę ciała, ale również na insulinooporność, czyli kluczowy element zespołu metabolicznego. Interesujących danych dostarczyło badanie podwójnie zaślepione randomizowane badanie, w którym naturalny kompleks polisacharydowy zestawiono z metforminą. W przypadku obydwu interwencji odnotowano korzystny wpływ na: BMI, procent tłuszczu trzewnego, stężenie glukozy w osoczu na czczo, HbA1c oraz poziom kwasu moczowego. Odmienna sytuacja miała miejsce w przypadku profilu lipidowego, który poprawił się istotnie tylko w grupie stosującej naturalny kompleks makrocząsteczek polisacharydowych W konsekwencji tylko w tej grupie odnotowano istotne zmniejszenie 10-letniego ryzyka sercowo-naczyniowego [5]. Również przegląd systematyczny z metaanalizą dostarcza mocnych dowodów, że taka interwencja może być skutecznym uzupełnieniem zmiany stylu życia u osób z zespołem metabolicznym. Potwierdza również jej dobry profil bezpieczeństwa – w badaniach nie stwierdzano poważnych działań niepożądanych (z reguły łagodne i ograniczone do dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego lub uczuciu pełności) [6].

Znaczenie praktyczne dla farmaceutów

Farmaceuta, jako jeden z najłatwiej dostępnych specjalistów ochrony zdrowia, może odegrać kluczową rolę w edukacji pacjentów i rekomendacji terapii wspomagających. Wczesne rozpoznanie czynników ryzyka zespołu metabolicznego, takich jak zwiększony obwód talii czy nieprawidłowe wyniki lipidogramu, daje możliwość wdrożenia działań prewencyjnych. Naturalny kompleks polisacharydowy może być rekomendowany jako element uzupełniający zdrową dietę i aktywność fizyczną, szczególnie u osób z pierwszymi nieprawidłowościami w zakresie metabolizmu glukozy i lipidów. Może on stanowić pomost pomiędzy samą zmianą stylu życia a farmakoterapią, wspierając regulację parametrów metabolicznych w sposób naturalny i bezpieczny.

Podsumowanie

Zespół metaboliczny jest jednym z głównych wyzwań zdrowia publicznego XXI wieku, złożonym i narastającym problemem zdrowotnym, którego konsekwencje obejmują przede wszystkim cukrzycę typu 2 i choroby sercowo-naczyniowe. Farmaceuci powinni edukować, że ZM rozwija się przez wiele lat — najpierw dochodzi do wystąpienia nadwagi i otyłości, a następnie do poszczególnych jego składowych. Im wcześniejsza interwencja, tym możliwość wcześniejszego i bardziej wyrażonego zmniejszenia ryzyka sercowo-naczyniowego. Obok klasycznych metod leczenia i profilaktyki coraz większą rolę odgrywają naturalne rozwiązania, które mogą wspierać kontrolę metaboliczną. Naturalny kompleks polisacharydowy, dzięki swojemu unikalnemu mechanizmowi działania i udokumentowanej skuteczności klinicznej, stanowi wartościowe narzędzie. Badania wskazują na jego korzystny wpływ na masę ciała, profil lipidowy i gospodarkę węglowodanową, a także na bardzo dobry profil bezpieczeństwa.

red.

Źródła:

1. https://www.mp.pl/pacjent/chorobawiencowa/zapobieganie/62315,zespol-metaboliczny-co-to-jest-jakie-sa-przyczyny-i-jak-wyglada-leczenie (dostęp online 14.09.2025 r.).

2. Baćmaga G.A. i wsp. „Prevalence of the metabolic syndrome in Poland based on the new 2022 definition”, Arterial Hypertens 2023, 27 (4): 215–222.

3. Dobrowolski P. i wsp. „Zespół metaboliczny – nowa definicja i postępowanie
w praktyce”, Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 2022, 8, 2: 1–26.

4. Centorame G. i wsp. „Policaptil Gel Retard® reduces body weight and improves insulin sensitivity in obese subjects”, Italian Journal of Food Science 2022; 34 (2): 74–79.

5. Giuseppina G. i wsp. „Comparison between Policaptil Gel Retard and Metformin by Testing of Temporal Changes in Patients with Metabolic Syndrome and Type 2 Diabetes”, Diabetology 2022, 3(2), 315-327.

6. Guarinko G. i wsp. „Policaptil Gel Retard in adult subjects with the metabolic syndrome: Efficacy, safety, and tolerability compared to metformin”, Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews 2021, 15, 3, 901–907.