Termin „łagodne zaburzenia poznawcze” (ang. Mild Cognitive Impairment, MCI) określa stan, w którym obserwuje się osłabienie funkcji poznawczych, ale nie o natężeniu typowym dla otępienia. Z powodu znacznego niepokoju z tym związanego, pacjenci często szukają pierwszej pomocy w aptece. Co, jako farmaceuci, możemy im zaproponować?

Łagodne zaburzenia poznawcze a otępienie
Rozróżnienie łagodnych zaburzeń funkcji poznawczych i otępienia (najbardziej znanym przykładem jest otępienie o typie alzheimerowskim) nie jest wyzwaniem. U chorych z otępieniem deficyty poznawcze upośledzają codzienną aktywność życiową w taki sposób, że pacjenci nie są w stanie samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie. Z kolei łagodne zaburzenia funkcji poznawczych można podzielić na dwa podtypy: amnestyczny (upośledzenie funkcji pamięci) i występujący znacznie rzadziej – nieamnestyczny (niewielkie pogorszenie funkcji niezwiązanych z pamięcią, np. funkcji wzrokowo-przestrzennych). W każdym z wymienionych podtypów pacjent jest jednak w pełni samodzielny. A jak odróżnić łagodne zaburzenia poznawcze od fizjologii związanej z procesem starzenia się? Otóż niewielkie zaburzenia pamięci, przejawiające się odkładaniem przedmiotów na niewłaściwe miejsce czy trudnościami w przypominaniu sobie słów, mogą występować w związku z wiekiem u większości pacjentów (ang. Age-Associated Memory Impairment, AAMI). W przypadku łagodnych, amnestycznych zaburzeń funkcji poznawczych pogorszenie pamięci jest jednak bardziej widoczne.

Potencjalne przyczyny
Łagodne zaburzenia poznawcze mogą nasilać się aż do pełnoobjawowego otępienia (mogą też jednak nie ulegać progresji, a nawet ustępować (jeśli były spowodowane np. odwracalnym niedoborem niektórych witamin). Największe ryzyko konwersji w otępienie wiąże się z postacią amnestyczną. Wśród częstych przyczyn wymienia się procesy neurozwyrodnieniowe i choroby naczyniowe. Diagnostyka polega na dokładnym zebraniu wywiadu oraz badaniu neurologicznym. W celu wykluczenia zmian patologicznych w obrębie mózgu i ustalenia rodzaju zaburzeń zaleca się także badania neuroobrazowe (tomografię komputerową, rezonans magnetyczny głowy) oraz badania laboratoryjne. Należy mieć na uwadze, że do wystąpienia obrazu zaburzeń poznawczych mogą przyczyniać się także hiperlipidemia, depresja, nieprawidłowa czynność tarczycy (obniżenie sprawności poznawczej towarzyszące niedoczynności tarczycy zwykle jest elementem szerszego obrazu, do którego zaliczyć też należy zmiany nastroju) czy cukrzyca. Uważa się również, że długo trwające nadciśnienie tętnicze prowadzi do zmian w mikrokrążeniu mózgowym i skutkuje zaburzeniem czynności poznawczych. Do chwili obecnej nie udało się określić czynników genetycznych, które mogłyby być powiązane z wystąpieniem MCI. Próby znalezienia skutecznej terapii farmakologicznej MCI również nie dały dotąd jednoznacznych wyników. Lekarz może ewentualnie przepisać leki z grupy leków nootropowych, które mają na celu pobudzenie metabolizmu ośrodkowego układu nerwowego.

Co może doradzić farmaceuta?
Farmaceuta powinien doradzić konsultację z lekarzem POZ, który, w razie potrzeby, skieruje pacjenta do neurologa i na inne specjalistyczne badania. Nie należy takiego stanu lekceważyć. Łagodne zaburzenia poznawcze bywają mylone z fizjologicznym starzeniem się, a mogą być przecież jednocześnie wczesnym stadium choroby Alzheimera. Obawy dotyczące czynności poznawczych u pacjenta powinny być także bodźcem do przeglądu stosowanych przez niego leków. To zadanie dla farmaceuty. Farmaceuta może też zaproponować odpowiednią suplementację. Jednak należy pamiętać, że preparaty tego typu mają jedynie na celu uzupełnienie diety, którą warto przeanalizować wspólnie z dietetykiem. O dobroczynnym wpływie diety mówi się bowiem najczęściej w kontekście chorób sercowo-naczyniowych. Tymczasem wpływ wielu różnych czynników żywieniowych na patogenezę zaburzeń poznawczych wykazano już w licznych badaniach epidemiologicznych. Ryzyko ich wystąpienia zwiększa się np. w wyniku stosowania diety zachodniej, natomiast maleje pod wpływem diety śródziemnomorskiej, która jest bogata w ryby (jako źródło kwasów omega-3) oraz warzywa i owoce (jako źródło flawonoidów i karotenoidów). Szczególnie tych pierwszych brakuje w naszej diecie. Tymczasem wielonienasycone kwasy tłuszczowe (których źródłem są m.in. ryby) stanowią aż 20% suchej masy mózgu oraz ponad 30% wszystkich kwasów tłuszczowych w układzie nerwowym.

Suplementacja w łagodnych zaburzeniach poznawczych
Spośród suplementów tego typu warto zwrócić uwagę na te o kompleksowym składzie. Znajdziemy w nich, m.in., kwas alfa-liponowy. Jest on niezwykle cenny ze względu na swoje silne właściwości antyoksydacyjne. Efekt antyoksydacyjny wywołuje nie tylko poprzez zmiatanie wolnych rodników, ale i regenerację innych przeciwutleniaczy. Tymczasem stres oksydacyjny jest szczególnym zagrożeniem dla tkanki mózgowej, gdyż zużywa ona duże ilości tlenu i ma największą aktywność mitochondrialną. Innymi składnikami tego typu suplementów są kwasy omega-3. Wyniki wielu badań naukowych wskazują, że dieta wzbogacana kwasami tłuszczowymi omega-3 może wpływać na poprawę funkcji poznawczych. Zauważono, że DHA (kwas dokozaheksaenowy) i EPA (kwas eikozapentaenowy) odgrywają istotną rolę w przebiegu procesów mózgowych, mając wpływ na płynność błon komórkowych, czynność enzymów błony i syntezę eikozanoidów. Ich deficyty mogą się wiązać z zaburzeniem stabilności błon komórkowych w neuronach oraz przekaźnictwa serotoniny, norepinefryny i dopaminy, co z kolei ma istotne znaczenie nie tylko w etiologii zaburzeń poznawczych, ale i zaburzeń nastroju. Dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego niezbędne są także witaminy z grupy B (m.in. witamina B12 i witamina B6). Na niedobór witaminy B12 narażeni są głównie ludzie starsi (ze względu na niską podaż i złe wchłanianie), a także chorzy na cukrzycę, zwłaszcza zażywający preparaty metforminy. Witamina B12 i witamina B6 uczestniczą w przemianach homocysteiny. Niedobór tych witamin powoduje zwiększenie stężenia homocysteiny. Tymczasem ma ona działanie aterogenne (przyspiesza rozwój zmian miażdżycowych w tętnicach) i wykazuje aktywność prozakrzepową, czyli zwiększa ryzyko potencjalnej zakrzepicy naczyń. Niskie stężenie witaminy D we krwi jest również związane z występowaniem łagodnych zaburzeń poznawczych. Aktualne dane sugerują także ochronny wpływ selenu, antyoksydacyjnych witamin C i E w przypadku osłabienia zdolności poznawczych i demencji.

Podsumowanie
Rozpowszechnienie MCI szacuje się nawet na około 30% wśród osób powyżej 60 roku życia. Problem nie jest więc marginalny. Optymalne jest kompleksowe podejście do tematu. Nie tylko badania, farmakoterapia i mądra suplementacja (uwzględniająca opisane w artykule składniki), ale również zmiana trybu życia. Bardzo ważne by nieustannie, niezależnie od wieku, pacjenci stymulowali swój mózg. Istnieją duże badania populacyjne, które wykazują, że zwiększona aktywność zarówno pod względem umysłowym, jak i fizycznym, to mniejsze ryzyko otępienia. Trzeba zatem zachęcać pacjentów do wykonywania ćwiczeń fizycznych oraz czynności stymulujących intelekt.

dr n. med. Justyna Wodowska